Βίος Επίκουρου

Ο βίος του Επίκουρου υπάρχει στο έργο του Διογενη Λαέρτιου "Βίοι και γνώμαι των εν φιλοσοφία ευδοκιμησάντων και των εκάστη αιρέσει αρεσκόντων εν επιτόμω συναγωγή", το οποίο σώζεται ακέραιο ως τις ημέρες μας.
Το έργο αναφέρεται για λόγους συντομίας, "Βίοι φιλοσόφων". Οι ερευνητές έχουν χρονολογήσει τη συγγραφή του, τον 3ο αι. μ.χ.χ. Οι "Βίοι φιλοσόφων" αναπτύσσονται σε 10 βιβλία. Το 10ο βιβλίο αναφέρεται στο βίο του Επίκουρου.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια συλλογή των κυριότερων σημείων του βιου του Επίκουρου σε απόδοση στα σύγχρονα ελληνικά του Τάκη Παναγιωτόπουλου. Δημοσιεύθηκε στο www.epicuros.gr τον Μάρτιο 2014
© Επιτρέπεται ελεύθερα η αναδημοσίευση μέρους ή ολόκληρου του έργου με τον όρο του σεβασμού στον φιλόσοφο Επίκουρο και την αναφορά των δημιουργών.

1 Ἐπίκουρος Νεοκλέους καὶ Χαιρεστράτης, Ἀθηναῖος, τῶν δήμων Γαργήττιος, γένους τοῦ τῶν Φιλαϊδῶν, ὥς φησι Μητρόδωρος ἐν τῷ Περὶ εὐγενείας . Ἐγεννήθη δέ, φησὶν Ἀπολλόδωρος ἐν Χρονικοῖς κληρουχησάντων Ἀθηναίων τὴν Σάμον ἐκεῖθι τραφῆναι·τοῦτόν φασιν ἄλλοι τε καὶ Ἡρακλείδης ἐν τῇ Σωτίωνος ἐπιτομῇ
Ο Επίκουρος, γιος του Νεοκλή και της Χαιρεστράτης, ήταν Αθηναίος από τον Δήμο Γαργηττού, του γένους των Φιλαϊδών, όπως αναφέρει ο Μητρόδωρος στο βιβλίο του «Περί ευγενίας». Άλλες πηγές συμπεριλαμβανομένου του Ηρακλείδη στο έργο του Επιτομή του Σωτίωνος, αναφέρουν ότι ο ίδιος μεγάλωσε στη Σάμο, λόγω των Αθηναίων γονέων του που ήταν εκεί κληρούχοι.
14.3..κατὰ τὸ τρίτον ἔτος τῆς ἐνάτης καὶ ἑκατοστῆς Ὀλυμπιάδος ἐπὶ Σωσιγένους ἄρχοντος μηνὸς Γαμηλιῶνος ἑβδόμῃ, ἔτεσιν 15 ὕστερον τῆς Πλάτωνος τελευτῆς ἑπτά.
1 ὀκτωκαιδεκέτη δ' ἐλθεῖν εἰς Ἀθήνας, Ξενοκράτους μὲν ἐν Ἀκαδημείᾳ, Ἀριστοτέλους δ' ἐν Χαλκίδι διατρίβοντος. τελευτήσαντος δὲ Ἀλεξάνδρου τοῦ Μακεδόνος καὶ τῶν Ἀθηναίων ἐκπεσόντων ὑπὸ Περδίκκου
2 μετελθεῖν εἰς Κολοφῶνα πρὸς τὸν πατέρα·
Γεννήθηκε όπως είπε ο Απολλόδωρος στα Χρονικά, κατά το τρίτο έτος της ενάτης και εκατοστής Ολυμπιάδος επί Σωσιγένους άρχοντος, την εβδόμη του μήνα Γαμηλιώνα (341 π.χ.χ.), επτά έτη από τον θάνατο του Πλάτωνα.
Ήρθε στην Αθήνα σε ηλικία δεκαοκτώ ετών, όταν ο Ξενοκράτης δίδασκε στην Ακαδημία, και ο Αριστοτέλης στη Χαλκίδα. Αλλά όταν ο Αλέξανδρος της Μακεδονίας πέθανε, και οι Αθηναίοι στη Σάμο εκδιώχθηκαν από τον επίγονο Περδίκκα, ο Επίκουρος έφυγε από την Αθήνα για να συναντήσει τον πατέρα του στην Κολοφώνα.
χρόνονδέ τινα διατρίψαντα αὐτόθι καὶ μαθητὰς ἀθροίσαντα
15 ὑπάρχοντα δ' αὐτὸν ἐτῶν δύο καὶ τριάκοντα πρῶτον ἐν Μυτιλήνῃ καὶ Λαμψάκῳ συστήσασθαι σχολὴν ἐπὶ ἔτη πέντε·
2 πάλιν ἐπανελθεῖν εἰς Ἀθήνας ἐπὶ Ἀναξικράτους· ...
14 Ἀπολλόδωρος· ὃν καὶ ὀγδοήκοντα μνῶν πρίασθαι.
Συνεφιλοσόφουν δ' αὐτῷ προτρεψαμένῳ καὶ οἱ ἀδελφοὶ τρεῖς, ὄντες Νεοκλῆς Χαιρέδημος Ἀριστόβουλος, καθά φησι Φιλόδημος ὁ Ἐπικούρειος ἐν τῷ δεκάτῳ τῆς τῶν φιλοσόφων συντάξεως· ἀλλὰ καὶ δοῦλος Μῦς ὄνομα, καθά φησι Μυρωνιανὸς ἐν Ὁμοίοις ἱστορικοῖς κεφαλαίοις.
Έμεινε στην Κολοφώνα για κάποιο χρονικό διάστημα και στην ηλικία των 32 ετών πρώτα πήγε στη Μυτιλήνη και μετά στην Λάμψακο για πέντε έτη και αφού συγκέντρωσε μαθητές, στη συνέχεια επέστρεψε στην Αθήνα κατά τη διάρκεια του άρχοντος Αναξικράτη (307-306 π.χ.χ.). Εκεί αγόρασε τον Κήπο για ογδόντα μνες. Συνφιλοσόφησαν μαζί του με την προτροπή του και οι τρεις αδερφοί του, ο Νεοκλής, ο Χαιρέδημος και ο Αριστόβουλος, όπως είπε ο Φιλόδημος ο Επικούρειος στο δέκατο βιβλίο του έργου “φιλοσόφων συντάξεως” αλλά και ο δούλος που λέγονταν Μυς , όπως είπε ο Μυρωνιανός στο έργο “Ομοίοις ιστορικοίς κεφαλαίοις”.


9 Μεμήνασι δ'οὗτοι. τῷ γὰρ ἀνδρὶ μάρτυρες ἱκανοὶ τῆς ἀνυπερβλήτου πρὸς πάντας εὐγνωμοσύνης ἥ τε πατρὶς χαλκαῖς εἰκόσι τιμήσασα, οἵ τε φίλοι τοσοῦτοι τὸ πλῆθος ὡς μηδ' ἂν πόλεσιν ὅλαις μετρεῖσθαι δύνασθαι· οἵ τε γνώριμοι πάντες ταῖς δογματικαῖς αὐτοῦ σειρῆσι προσκατασχεθέντες, πλὴν Μητροδώρου τοῦ Στρατονικέως πρὸς Καρνεάδην ἀποχωρήσαντος, τάχα βαρυνθέντος ταῖς ἀνυπερβλήτοις αὐτοῦ χρηστότησιν· ἥ τε διαδοχή, πασῶν σχεδὸν ἐκλιπουσῶν τῶν ἄλλων, ἐς ἀεὶ διαμένουσα καὶ νηρίθμους
10ἀρχὰς ἀπολύουσα ἄλλην ἐξ ἄλλης τῶν γνωρίμων· ἥ τε πρὸς τοὺς γονέας εὐχαριστία καὶ ἡ πρὸς τοὺς ἀδελφοὺς εὐποιία πρός τε τοὺς οἰκέτας ἡμερότης, ὡς δῆλον κἀκ τῶν διαθηκῶν αὐτοῦ καὶ ὅτι αὐτοὶ συνεφιλοσόφουν αὐτῷ, ὧν ἦν ἐνδοξότατος ὁ προειρημένος Μῦς· καθόλου τε ἡ πρὸς πάντας αὐτοῦ φιλανθρωπία. Τῆς μὲν γὰρ πρὸς θεοὺς ὁσιότητος καὶ πρὸς πατρίδα φιλίας ἄλεκτος ἡ διάθεσις· ὑπερβολῇ γὰρ ἐπιεικείας οὐδὲ πολιτείας ἥψατο. Καὶ χαλεπωτάτων δὲ καιρῶν κατασχόντων τηνικάδε τὴν Ἑλλάδα, αὐτόθι καταβιῶναι, δὶς ἢ τρὶς [εἰς] τοὺς περὶ τὴν Ἰωνίαν τόπους πρὸς τοὺς φίλους διαδραμόντα. οἳ καὶ πανταχόθεν πρὸς αὐτὸν ἀφικνοῦντο καὶ συνεβίουν αὐτῷ ἐν τῷ κήπῳ-καθά φησι καὶ
Υπήρξαν και άνδρες ικανοί μάρτυρες της ανυπέρβλητης ευγνωμοσύνης του προς όλους. Η πατρίδα του για να τον τιμήσει του αφιέρωσε χάλκινες προτομές. Οι φίλοι του ήταν τόσοι καλοί και πολλοί στο πλήθος, ώστε δεν ήταν δυνατόν να μετρηθούν. Όλοι όσοι γνώριζαν τις φιλοσοφικές του απόψεις προσδένονταν απ΄ αυτές σαν να άκουγαν το τραγούδι των σειρήνων. Ένας μόνο αποχώρησε και πήγε προς τον φιλόσοφο Καρνεάδη, ο Μητρίδωρος ο Στρατονικέας, ίσως γιατί βαρέθηκε την ανυπέρβλητη χρηστότητα της επικούρειας φιλοσοφίας. Η δε διαδοχή της Σχολής του Επίκουρου παρέμενε σταθερή και αναρίθμητοι άνδρες την διεύθυναν ο ένας μετά τον άλλο, όταν οι άλλες φιλοσοφικές σχολές είχαν εκλείψει. Η προς τους γονείς του ευγνωμοσύνη και τα καλά που έκανε προς τους αδερφούς του και η προς τους δούλους του ημερότητα, όπως αυτό δηλώνεται στην διαθήκη του και από το ότι αυτοί συμφιλοσοφούσαν μαζί του, όπως ο ενδοξότατος Μυς. Γενικά ήταν φιλάνθρωπος προς όλους. Η οσιότητα που έδειχνε προς τους Θεούς και η φιλία του προς την πατρίδα, δεν περιγράφεται με λέξεις. Από την υπερβολική του ευσέβεια δεν επεδίωξε να καταλάβει πολιτειακά αξιώματα. Ακόμη και σε χαλεπώτατους καιρούς δεν εγκατάλειψε στιγμή την Ελλάδα και τον τόπο που κατοικούσε. Μόνο δυο-τρεις φορές επισκέφθηκε τους φίλους του στην Ιωνία ενώ αυτοί από όλους τους τόπους έφθαναν και συμβίωναν μαζί του στον Κήπο όπως είπε ο Απολλόδωρος.
11 Διοκλῆς δ' ἐν τῇ τρίτῃ τῆς ἐπιδρομῆς φησιν-εὐτελέστατα καὶ λιτότατα διαιτώμενοι· "κοτύλῃ γοῦν," φησίν, "οἰνιδίου ἠρκοῦντο, τὸ δὲ πᾶν ὕδωρ ἦν αὐτοῖς ποτόν." τόν τ' Ἐπίκουρον μὴ ἀξιοῦν εἰς τὸ κοινὸν κατατίθεσθαι τὰς οὐσίας, καθάπερ τὸν Πυθαγόραν κοινὰ τὰ φίλων λέγοντα· ἀπιστούντων γὰρ εἶναι τὸ τοιοῦτον· εἰ δ' ἀπίστων οὐδὲ φίλων. αὐτός τέ φησιν ἐν ταῖς ἐπιστολαῖς, ὕδατι μόνον ἀρκεῖσθαι καὶ ἄρτῳ λιτῷ. καί, "πέμψον μοι τυροῦ," φησί, "κυθριδίου, ἵν' ὅταν βούλωμαι πολυτελεύσασθαι δύνωμαι." τοιοῦτος ἦν ὁ τὴν ἡδονὴν εἶναι τέλος δογματίζων, ὃν καὶ Ἀθήναιος δι' ἐπιγράμματος οὕτως ὑμνεῖ ·
Σύμφωνα με τον Διοκλή ζούσαν εκεί με οικονομία και τρέφονταν λιτά και αρκούνταν σε μια κούπα κρασί, γιατί το κυρίως ποτό γι αυτούς ήταν το νερό. Και δεν αξίωνε από τους φίλους να καταθέτουν την περιουσία τους σε κοινό ταμείο στην σχολή, όπως έκανε ο Πυθαγόρας. Γιατί έλεγε ότι αυτό δηλώνει απιστία προς τους φίλους.
Ο Επίκουρος είχε πει στις επιστολές του ότι αρκείται μόνο σε νερό και λιτό ψωμί, ενώ κάποτε είπε σε φίλο του “στείλε μου από εκείνο το τυρί, ώστε όταν θέλω να μπορώ να ζω πολυτελώς”. Αυτός ήταν που καθόρισε ότι ο σκοπός της ζωής είναι η ηδονή. Αυτόν και ο Αθήναιος με επίγραμμα με αυτόν τον τρόπο υμνεί:

12 ἄνθρωποι, μοχθεῖτε τὰ χείρονα, καὶ διὰ κέρδος
ἄπληστοι νεικέων ἄρχετε καὶ πολέμων·
τᾶςφύσιος δ' ὁ πλοῦτος ὅρον τινὰ βαιὸν ἐπίσχει,
αἱδὲ κεναὶ κρίσιες τὰν ἀπέραντον ὁδόν,
τοῦτο Νεοκλῆος πινυτὸν τέκος ἢ παρὰ Μουσέων
ἔκλυενἢ Πυθοῦς ἐξ ἱερῶν τριπόδων.


άνθρωποι, μοχθείτε για τα χειρότερα και για το κέρδος
άπληστοι συγκρούσεων άρχετε και πολέμων·
ο πλούτος της φύσης όμως έχει ένα όριο
ενώ οι κενές κρίσεις μια απέραντο οδό,
αυτό είναι που αποκόμισε ο υιός του Νεοκλή
από τις Μούσες ή από την Πυθία των ἱερῶν τριπόδων

τελευτῆσαι κατὰ τὸ δεύτερον ἔτος τῆς ἑβδόμης καὶ εἰκοστῆς καὶ ἑκατοστῆς Ὀλυμπιάδος ἐπὶ Πυθαράτου ἔτη βιώσαντα δύο πρὸς τοῖς ἑβδομήκοντα. τήν τε σχολὴν διαδέξασθαι Ἕρμαρχον Ἀγεμόρτου Μυτιληναῖον.
Απεβίωσε κατά το δεύτερο έτος της 127ης Ολυμπιάδας (270 π.χ.χ.) επί Πιθαράτου, αφού έζησε εβδομήντα δύο έτη.
Την Σχολή διαθέχθηκε ο Έρμαρχος του Αγεμόρτου ο Μυτιληναίος.

τελευτῆσαι δ' αὐτὸν λίθῳ τῶν οὔρων ἐπισχεθέντων, ὥς φησι καὶ Ἕρμαρχος ἐν ἐπιστολαῖς, ἡμέρας νοσήσαντα τετταρεσκαίδεκα. ὅτε καί φησιν Ἕρμιππος ἐμβάντα αὐτὸν εἰς πύελον χαλκῆν 16 κεκραμένην ὕδατι θερμῷ καὶ αἰτήσαντα ἄκρατον ῥοφῆσαι· τοῖς τεφίλοις παραγγείλαντα τῶν δογμάτων μεμνῆσθαι οὕτω τελευτῆσαι. Καὶ ἔστιν ἡμῶν εἰς αὐτὸν οὕτω ·

χαίρετε, καὶ μέμνησθε τὰ δόγματα·
τοῦτ' Ἐπίκουρος ὕστατον εἶπε φίλοις τοὔπος ἀποφθίμενος· θερμὴνδὲ πύελον γὰρ ἐληλύθεεν καὶ ἄκρατον ἔσπασεν, εἶτ' Ἀΐδην ψυχρὸν ἐπεσπάσατο.
οὗτος μὲν ὁ βίος τἀνδρός, ἥδε δὲ ἡ τελευτή.
Απεβίωσε από κατακράτηση ούρων λόγω πέτρας, όπως είπε και ο Έρμαρχος σε επιστολές, μετά από ασθένεια που διήρκεσε δεκατέσσερις ημέρες. Όπως είπε ο Έρμιππος, την τελευταία ημέρα τον έβαλαν σε χάλκινη σκάφη με χλιαρό νερό και ζήτησε να πιει άκρατον οίνο. Παράγγειλε στους φίλους του να θυμούνται τις διδαχές του και έτσι τελείωσε. Κι εγώ έκαμα προς αυτόν το παρακάτω:

Χαίρετε και να θυμάστε τα δόγματα.
Αυτό ο Επίκουρος είπε ως τελευταίο απευθυνόμενος στους φίλους του. Σε σκάφη με θερμό νερό μετά μπήκε και ζήτησε άκρατο οίνο κι αφού τον ήπιε όρμηξε στον ¨Αδη τον ψυχρό. Αυτός ήταν ο βίος του ανδρός, αυτός και ο θάνατός του.
Γέγονε δὲ πολυγραφώτατος ὁ Ἐπίκουρος, πάντας ὑπερβαλλόμενος πλήθει βιβλίων· κύλινδροι μὲν γὰρ πρὸς τοὺς τριακοσίους εἰσί. γέγραπται δὲ μαρτύριον ἔξωθεν ἐν αὐτοῖς οὐδέν, ἀλλ' αὐτοῦ εἰσιν Ἐπικούρου φωναί. ἐζήλου δὲ αὐτὸν Χρύσιππος ἐν πολυγραφίᾳ, καθά φησι Καρνεάδης παράσιτον αὐτὸν τῶν βιβλίων ἀποκαλῶν· εἰ γάρ τι γράψαι ὁ Ἐπίκουρος, φιλονεικεῖ τοσοῦτον 27γράψαι ὁ Χρύσιππος. καὶ διὰ τοῦτο καὶ πολλάκις ταὐτὰ γέγραφε καὶ τὸ ἐπελθόν, καὶ ἀδιόρθωτα εἴακε τῷ ἐπείγεσθαι· καὶ τὰ μαρτύρια τοσαῦτά ἐστιν ὡς ἐκείνων μόνων γέμειν τὰ βιβλία, καθάπερ καὶ παρὰ Ζήνωνι ἔστιν εὑρεῖν καὶ παρὰ Ἀριστοτέλει.
καὶ τὰ συγγράμματα μὲν Ἐπικούρῳ τοσαῦτα καὶ τηλικαῦτα, ὧν τὰ βέλτιστά ἐστι τάδε·
Περὶ φύσεως, ἑπτὰ καὶ τριάκοντα, Περὶ ἀτόμων καὶ κενοῦ, Περὶ ἔρωτος, Ἐπιτομὴ τῶν πρὸς τοὺς φυσικούς, Πρὸς τοὺς Μεγαρικούς, Διαπορίαι, Κύριαι δόξαι, Περὶ αἱρέσεων καὶ φυγῶν, Περὶ τέλους, Περὶ κριτηρίου ἢ Κανών, Χαιρέδημος, Περὶ θεῶν, Περὶ ὁσιότητος, 28 Ἡγησιάναξ, Περὶ βίων δʹ, Περὶ δικαιοπραγίας, Νεοκλῆς πρὸς Θεμίσταν, Συμπόσιον, Εὐρύλοχος πρὸς Μητρόδωρον, Περὶ τοῦ ὁρᾶν, Περὶ τῆς ἐν τῇ ἀτόμῳ γωνίας, Περὶ ἁφῆς, Περὶ εἱμαρμένης, Περὶ παθῶν δόξαι πρὸς Τιμοκράτην, Προγνωστικόν, Προτρεπτικός, Περὶ εἰδώλων, Περὶ φαντασίας, Ἀριστόβουλος, Περὶ μουσικῆς, Περὶ δικαιοσύνης καὶ τῶν ἄλλων ἀρετῶν, Περὶ δώρων καὶ χάριτος, Πολυμήδης, Τιμοκράτης γʹ, Μητρόδωρος εʹ, Ἀντίδωρος βʹ, Περὶ νόσων δόξαι πρὸς Μίθρην, Καλλιστόλας, Περὶ βασιλείας, Ἀναξιμένης, Ἐπιστολαί.
Ο Επίκουρος ήταν πολυγραφότατος και περιβάλλονταν πάντα από πλήθος βιβλίων. Έγραψε τριακόσιους κυλίνδρους. Σε αυτά τα βιβλία δεν συμπεριέλαβε ως αναφορά καμιά εξωτερική μαρτυρία, αλλά μόνον δικά του κείμενα.
Ο Χρύσιππος τον φθονούσε για την πολυγραφία του, και ο Καρνεάδης τον έλεγε παράσιτο των βιβλίων του, γιατί εάν έγραφε κάτι ο Επίκουρος, εκείνος προσπαθούσε να τον ανταγωνιστεί. Και γι αυτό πολλά και τα επαναλάμβανε και ήταν αδιόρθωτα λόγω βιασύνης. Και γέμιζε τα βιβλία του με αποσπάσματα άλλων, όπως έκανε και ο Ζήνων και ο Αριστοτέλης.
Τόσα και τέτοια είναι τα συγγράμματα του Επίκουρου, τα σπουδαιότερα είναι αυτά:
Περὶ φύσεως, ἑπτὰ καὶ τριάκοντα, Περὶ ἀτόμων καὶ κενοῦ, Περὶ ἔρωτος, Ἐπιτομὴ τῶν πρὸς τοὺς φυσικούς, Πρὸς τοὺς Μεγαρικούς, Διαπορίαι, Κύριαι δόξαι, Περὶ αἱρέσεων καὶ φυγῶν, Περὶ τέλους, Περὶ κριτηρίου ἢ Κανών, Χαιρέδημος, Περὶ θεῶν, Περὶ ὁσιότητος, 28 Ἡγησιάναξ, Περὶ βίων δʹ, Περὶ δικαιοπραγίας, Νεοκλῆς πρὸς Θεμίσταν, Συμπόσιον, Εὐρύλοχος πρὸς Μητρόδωρον, Περὶ τοῦ ὁρᾶν, Περὶ τῆς ἐν τῇ ἀτόμῳ γωνίας, Περὶ ἁφῆς, Περὶ εἱμαρμένης, Περὶ παθῶν δόξαι πρὸς Τιμοκράτην, Προγνωστικόν, Προτρεπτικός, Περὶ εἰδώλων, Περὶ φαντασίας, Ἀριστόβουλος, Περὶ μουσικῆς, Περὶ δικαιοσύνης καὶ τῶν ἄλλων ἀρετῶν, Περὶ δώρων καὶ χάριτος, Πολυμήδης, Τιμοκράτης γʹ, Μητρόδωρος εʹ, Ἀντίδωρος βʹ, Περὶ νόσων δόξαι πρὸς Μίθρην, Καλλιστόλας, Περὶ βασιλείας, Ἀναξιμένης, Ἐπιστολαί.
Ἃ δὲ αὐτῷ δοκεῖ ἐν αὐτοῖς ἐκθέσθαι πειράσομαι τρεῖς ἐπιστολὰς αὐτοῦ παραθέμενος, ἐν αἷς πᾶσαν τὴν ἑαυτοῦ φιλοσοφίαν 29 ἐπιτέτμηται· θήσομεν δὲ καὶ τὰς Κυρίας αὐτοῦ δόξας καὶ εἴ τι ἔδοξεν ἐκλογῆς ἀξίως ἀνεφθέγχθαι, ὥστε σὲ πανταχόθεν καταμαθεῖν τὸν ἄνδρα κἂν κρίνειν εἰδέναι.
Τὴν μὲν οὖν πρώτην ἐπιστολὴν γράφει πρὸς Ἡρόδοτον <ἥτις ἐστὶ περὶ τῶν φυσικῶν· τὴν δὲ δευτέραν πρὸς Πυθοκλέα>, ἥτις ἐστὶ περὶ μεταρσίων· τὴν <δὲ> τρίτην πρὸς Μενοικέα, ἔστι δ' ἐν αὐτῇ τὰ περὶ βίων.
Από αυτά επέλεξα να εκθέσω τρεις επιστολές του Επίκουρου στις οποίες παραθέτει όλην την φιλοσοφία του περιληπτικά. Θα βάλω και τις Κύριες Δόξες ώστε και με αυτή την συλλογή και μαθαίνοντας τα πάντα για τον άνδρα, να μπορείς να τον κρίνεις.
Στην πρώτη επιστολή που γράφει στον Ηρόδοτο ασχολείται με τα φυσικά, στην δεύτερη προς Πυθοκλή με τα μετέωρα και στην τρίτη προς Μενοικέα περί της ζωής.