Κείμενα Επικούρειας Φιλοσοφίας

*Η παρακάτω δημοσίευση, έχει αναρτηθεί με την άδεια του συγγραφέα


Επικούρειοι στην Κρήτη, του Θανάση Γιαπιτζάκη

(Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύθηκε στην κρητική εφημερίδα «Ανατολή» στις 11-9-2009 περιγράφοντας την εκδήλωση του Φιλιστορικού Συλλόγου Αγ. Νικολάου με θέμα «Ο φιλόσοφος Επίκουρος και η αναζήτηση της ευτυχίας», που πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία την Κυριακή 6-9-2009 στην πρωτεύουσα του νομού Λασιθίου. Προσκεκλημένοι ομιλητές ήταν ο Δημήτρης Δημητριάδης και ο Χρήστος Γιαπιτζάκης, ενώ την ενδιαφέρουσα συζήτηση που επακολούθησε συντόνισε ο πρόεδρος του Φιλιστορικού Συλλόγου Θανάσης Γραμμέλης. )

Στα πλαίσια της γνωριμίας των αρχαίων σχολών και των φιλοσοφικών τάσεων που διαμορφώθηκαν στην αναζήτηση της αλήθειας, ο Φιλιστορικός Σύλλογος Αγίου Νικολάου κάλεσε στην πρωτεύουσα της Ανατολικής Κρήτης δύο μελετητές της φιλοσοφίας της ηδονής, δηλαδή της ευχάριστης ζωής με την αποτροπή του σωματικού πόνου και της ψυχικής ταραχής μέσα από τη φρόνηση και μέσα από την φιλία.

Είχαν προηγηθεί οι ομιλίες για τον Σωκράτη το 2000 και για τον Πλάτωνα το 2002. Εφέτος επιλέχτηκε ένας άλλος κορυφαίος Αθηναίος, ο Επίκουρος. Ένας Έλληνας, που όπως τον απαθανάτισε ο Ρωμαίος ποιητής Λουκρήτιος, «ήταν αυτός που πρώτος τόλμησε (τον θάνατο) ν&rsquo αψηφήσει / και σήκωσε μάτια θνητά τον τρόμο ν&rsquo αντικρύσει». Ο Φιλιστορικός Σύλλογος πραγματοποίησε την εκδήλωσή του στην Αίθουσα του Εμπορικού Επιμελητηρίου το απόγευμα της περασμένης Κυριακής, ολοκληρώνοντας έτσι το δωδέκατο έτος των δραστηριοτήτων του και διανέμοντας - δωρεάν όπως το έχει καθιερώσει - το δέκατο τεύχος του περιοδικού του «Εχέτλη» σε όσους παρευρέθηκαν. Αυτό το τεύχος ήταν αφιερωμένο στον σπουδαίο φιλόσοφο.

Οι δυο Επικούρειοι, συνειδητοί συνεχιστές στα τελευταία λόγια του πρωτοπόρου διανοητή πριν δύο χιλιάδες τριακόσια χρόνια «Χαίρετε και μέμνησθε τα δόγματα» (Να χαίρεστε και να θυμάστε τα διδάγματα), μίλησαν για τη συγκεκριμένη αρχαία διδασκαλία που είχε εξαιρετική επιτυχία στην εποχή της και έχει επανέλθει στο φως και στην παραδοχή, κυρίως στους δύο τελευταίους αιώνες.

Η εκδήλωση είχε τον γενικό τίτλο «Ο φιλόσοφος Επίκουρος και η αναζήτηση της ευτυχίας». Πρώτος μίλησε ο εκπαιδευτικός Δημήτρης Δημητριάδης που είχε έρθει από την Αλεξανδρούπολη με γνωστικά βέλη στη φαρέτρα του την παιδαγωγική, την ψυχολογία, ακόμα και τη μηχανοργάνωση της πληροφορικής. Ωστόσο, μίλησε με θέμα: «Η Αριστοτελική μεσότητα του μέτρου και η Επικούρεια απόκλιση», θέμα δύσκολο λόγω της ορολογίας που χρησιμοποιήθηκε. Σταχυολογούμε εν τούτοις κάποια περισσότερο κατανοητά σημεία της ομιλίας του που άρεσαν.

Για αρχή στην ομιλία του ο Δημήτρης Δημητριάδης είπε τα λόγια του Επίκουρου: «Η φιλοσοφία - και μάλιστα η ηθική φιλοσοφία - πρέπει να αποδεικνύει την πρακτική της χρησιμότητα, όπως η ιατρική. Αν η ιατρική θεραπεύει το σώμα, η φιλοσοφία θεραπεύει την ψυχή. Και όποιος λέει πως δεν ήρθε ακόμα η ώρα για φιλοσοφία ή ότι πέρασε πια ο καιρός, μοιάζει με άνθρωπο που λέει πως δεν είναι ώρα τώρα για ευτυχία ή πως δεν έμεινε πια καιρός γι&rsquo αυτήν».

«Και όπως δεν ζητάμε το φαγητό μας να είναι πιο πολύ, αλλά πιο νόστιμο, έτσι κι ο χρόνος της ζωής μας δεν χρειάζεται να είναι ο μακρύτερος, αλλά ο πιο ευχάριστος».

«Όταν λοιπόν λέμε ότι ο τελικός σκοπός είναι η ηδονή, δεν εννοούμε τις ηδονές των ασώτων κι αυτές που αφορούν την αισθησιακή απόλαυση (όπως ορισμένοι νομίζουν από άγνοια κι επειδή διαφωνούν με εμάς ή παίρνουν στραβά τα λόγια μας). Αλλά εννοούμε το να μην έχει κανείς σωματικό πόνο και ψυχική ταραχή. Γιατί τη γλυκειά ζωή δεν την φέρνουν τα απανωτά φαγοπότια και τα γλέντια, ούτε οι απολαύσεις με γυναίκες, ούτε τα ψάρια και τα άλλα εδέσματα που τα ψάρια και τα άλλα εδέσματα που προσφέρονται σ&rsquo ένα πολυδάπανο τραπέζι. Αλλά η νηφάλια σκέψη, αυτή που διερευνά τους λόγους για τους οποίους προτιμάμε ή αποφεύγουμε καθετί και αποδιώχνει τις δοξασίες που με τόση ταραχή γεμίζουν την ψυχή μας».

«Αφετηρία και υπέρτατο αγαθό είναι η φρόνηση. Ούτε ανώριμος είναι κανείς ούτε υπερβολικά ώριμος για την υγεία της ψυχής. Γι&rsquo αυτό πρέπει να φιλοσοφούν και ο γέρος και ο νέος. Ο πρώτος ενώ γερνάει, για να χαίρεται τα αγαθά σαν νέος, με την ευχάριστη ανάμνηση του παρελθόντος. Και ο δεύτερος, αν και νέος, να είναι συγχρόνως ώριμος, αφού δεν θα φοβάται το μέλλον.

«Ο Επίκουρος δημιούργησε τη δικιά του σχολή και την ονόμασε «Κήπο» για να κάνει πράξη το «Λάθε βιώσας» και να ζει, μέσα σ&rsquo αυτόν, ανεπηρέαστος ο άνθρωπος. Ο Κήπος αναδείχθηκε ένας τόπος ευτυχίας και ηρεμίας, ένα τέλειο μέρος για την ψυχική ανακούφιση των καταπιεσμένων ανθρώπων που βίωναν έτσι την ελευθερία της απόκλισης από τη συγκεκριμένη κοινωνική ύπαρξη που συνθλίβει μέσα στον φόβο και στην ανάγκη. Ο άνθρωπος, μέσα στον Κήπο, κατακτούσε την αυτοσυνειδησία του».

«Και με την ανθρώπινη αυτοσυνειδησία ισότιμος κανείς δεν πρέπει να &lsquoναι. Μήτε θεός, μήτε άνθρωπος. Γι&rsquo αυτό και πολεμήθηκε ο Επίκουρος, ακόμα από τότε, από όλες τις θρησκείες. Τις θεολογικές, τις μεταφυσικές, τις φιλοσοφικές, τις πολιτικές, τις οικονομικές. Γιατί το κάθε Ιερατείο δεν θέλει τον άνθρωπο ελεύθερο. Ο ελεύθερος άνθρωπος δεν μπορεί να γίνει Ον προς εκμετάλλευση».

«Μέσα στον Κήπο του Επίκουρου που δεν είχε γεωγραφικές συντεταγμένες αλλά ήταν μια παρέα φίλων όπως μπορεί να είναι και σήμερα, ο άνθρωπος απολάμβανε τις ανθρώπινες σχέσεις αναπτύσσοντας με τους ομοίους του την φιλία, μια φιλία που δεν είναι ο δρόμος για τη σοφία αλλά αποτελεί από μόνη της σοφία».

Ο δεύτερος ομιλητής ήταν ο μικρότερος αδελφός μου, ο Χρήστος Γιαπιτζάκης, Βιολόγος και Οδοντίατρος, διδάκτορας Ιατρικής Γενετικής και Ερευνητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πρόσφατα, συμμετείχε στη διεπιστημονική ομάδα που απομόνωσε DNA από αρχαίο σκελετικό υλικό και ταυτοποίησε τον Τυφοειδή Πυρετό ως τον υπεύθυνο μικροβιακό παράγοντα του περίφημου Λοιμού των Αθηνών στον Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Την τελευταία τετραετία, η ενασχόλησή του με την Φιλοσοφία έχει αποφέρει ως καρπούς περισσότερα από είκοσι δοκίμια καθώς και το βιβλίο του «Επικουρείων Δόξαι». Το κύριο φιλοσοφικό ερώτημα που τον απασχολεί είναι εάν υπάρχει Ζωή Πριν από τον Θάνατο.

Μετά την «Αριστοτελική μεσότητα» της προηγούμενης ομιλίας, ο έτερος μελετητής του Επίκουρου μίλησε με αμεσότητα για την επιστημονική σημασία της Επικούρειας φιλοσοφίας. Παραθέτουμε κάποια σημεία της ομιλίας:

«Οι επιστημονικές ανακαλύψεις των περασμένων δύο αιώνων, όχι μόνον δεν έχουν καταστήσει τις απόψεις του Αθηναίου φιλοσόφου ξεπερασμένες, αλλά αντίθετα έχουν ενισχύσει την αξιοπιστία τους σε εκπληκτικό βαθμό. Όπως είχε πεί σαρκαστικά ο Γερμανός φιλόσοφος Νίτσε, «η Επιστήμη έχει βαλθεί να επιβεβαιώσει τον Επίκουρο»! Μοιάζει απίστευτο για μια φιλοσοφία που διατυπώθηκε πρίν από 23 αιώνες να περιλαμβάνει τις παρακάτω έννοιες ανά επιστημονικό τομέα:

α) Στη Φυσική - Ατομική δομή της ύλης, ύπαρξη τυχαιότητας (αρχή της απροσδιοριστίας), αρχή σταθερής ταχύτητας ατομικών σωματιδίων.

β) Στη Χημεία - Δημιουργία ενώσεων από άτομα, αφθαρσία της ύλης, οι ενώσεις των ατόμων αποκτούν νέες ιδιότητες.

γ) Στην Αστρονομία - Το Σύμπαν αποτελείται από άτομα και κενό, τα άστρα είναι ήλιοι σαν τον δικό μας, η Γή είναι πλανήτης, υπάρχουν αμέτρητα ηλιακά συστήματα με πλανήτες που άλλοι μοιάζουν με την Γή και άλλοι όχι, συνεχής γένεση και καταστροφή των άστρων και πλανητών.

δ) Στη Βιολογία - Η γένεση της ζωής οφείλεται στην αέναη κίνηση ατόμων και σε συνδυασμούς των ενώσεών τους, ύπαρξη ζωντανών οργανισμών και σε άλλους πλανήτες, φυσική επιλογή και εξέλιξη των ειδών, κληρονομικότητα βιολογικών χαρακτηριστικών, υλικότητα αισθήσεων και κατάργησή τους μετά τον θάνατο.

ε) Στην Ψυχολογία - Συμπεριφορά ανθρώπου και ζώων, υλικότητα νού και ψυχής, υποσυνείδητο, τα όνειρα ως συνειρμικές κατασκευές του νού, ανάπτυξη γλώσσας, κατάσταση ευτυχίας.

στ) Στην Κοινωνιολογία - Οργάνωση κοινωνιών, νομοθεσία, ανθρώπινα δικαιώματα, αναζήτηση ευτυχίας, φιλία.

ζ) Στη Μεθοδολογία της Επιστήμης - Ασαφής λογική, κανόνες επαλήθευσης ή απόρριψης θεωριών, συστηματικό σφάλμα, τυχαίο σφάλμα».

«Ο Επίκουρος ο Αθηναίος προχώρησε την ανθρώπινη σκέψη σε δυσθεώρητα ύψη για την εποχή του. Οι αντιλήψεις του για τη Φύση, οι βασικές αρχές για την απόκτηση γνώσης και οι προβλέψεις των θεωριών του για θέματα που δεν γνώριζε, αποδείχθηκαν εντυπωσιακά εύστοχες μετά από δύο χιλιετίες. Στην επιτυχία αυτή φαίνεται πως έπαιξε σημαντικό ρόλο η ευρεία μόρφωση που απέκτησε ο Επίκουρος μελετώντας τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικές φιλοσοφίες, αλλά και η αναλυτική σκέψη, η ευθυκρισία, η συνθετική ικανότητα και διορατικότητα που διέθετε, ώστε να δημιουργήσει μια φιλοσοφία χωρίς εννοιολογικά κενά.

Η επίδραση του Επίκουρου στην ιστορία της ανθρωπότητας είναι διαχρονική. Στη φιλοσοφία του βρίσκονται τα εννοιολογικά θεμέλια της Πειραματικής Επιστήμης.

Ο Τόμας Τζέφερσον, ο συντάκτης της διακήρυξης της ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, ήταν κατά την δήλωσή του Επικούρειος και για τον λόγο αυτό συμπεριέλαβε στο κείμενό του το δικαίωμα της ευτυχίας!» «O Mαρξ στη διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο της Ιένας στη Γερμανία, διάλεξε για θέμα του να συγκρίνει τον Επίκουρο που τον θαύμαζε και τον Δημόκριτο».

Και ο αδελφός μου έκλεισε την ομιλία του με τα εξής λόγια: «Για εμάς τους Επικούρειους, κάθε πράξη είναι ευκαιρία να ζήσουμε ηδονικά και να κάνουμε τον κόσμο λίγο καλύτερο. Και αν θέλουμε να φτιάξουμε τον κόσμο, πρέπει να ξεκινήσουμε από τον εαυτό μας. Με στόχο να βιώνουμε και εμείς και οι συνάνθρωποί μας την ευτυχία. Διότι, όταν αυτή είναι παρούσα έχουμε τα πάντα, ενώ όταν λείπει η ευτυχία κάνουμε τα πάντα για να την αποκτήσουμε!»


Αρχή σελίδας


www.epicuros.gr
Τελευταία ενημέρωση:Δεκέμβριος 15, 2010.