Μικρό Λεξικό για την Επικούρεια Φιλοσοφία

Δημιουργήθηκε από τον Κώστα Β. Καλεύρα, με τη συνεργασία του Γιώργου Μεταξά και φίλων
του ΚΗΠΟΥ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, κατά την χρονολογία της 697 Ολυμπιάδος έτος Α΄.
Συμπληρώθηκε με σχετικές δόξες και νέα λήμματα και αναρτήθηκε στην παρούσα μορφή
από τον Τάκη Παναγιωτόπουλο τον Μάρτιο του 2016. Η ενημέρωση συνεχίζεται..

Εισαγωγικό σημείωμα

Αυτό το μικρό λεξικό γράφτηκε σε πολύ απλή μορφή, για να συμβάλει στη γνωριμία με τον Επίκουρο και τη φιλοσοφία του. Δηλαδή, η σημασία του είναι καθαρά χρηστική.
Προφανώς, δεν εξαντλεί τα θέματα που άπτεται. Με κανένα τρόπο δεν υποκαθιστά τη μελέτη των σχετικών συγγραμμάτων, στην οποία όμως το παρόν Λεξικό, φιλοδοξούμε να αποτελέσει χρήσιμο βοήθημα.
Ανταποκρίνεται στην προκύπτουσα ανάγκη του αρχικού προσανατολισμού των νέων φίλων στις βασικές έννοιες που χρησιμοποιούνται στη φιλοσοφία του Επίκουρου. Μια φιλοσοφία ελευθερίας, αυτάρκειας, αυτονομίας, φιλίας, φιλανθρωπίας, κοινωνικότητας, «…που επεχείρησε να ξαναστήσει τις αξίες του Ελληνικού πολιτισμού σε οικουμενική βάση…» (Φάρριγκτον)

Αγαθό
Αισθήσεις
Αλήθεια
Αρετές
Ασφάλεια
Αυτάρκεια
Αυταρχία– τυχαιότητα
Βούληση
Γενναιότητα (Ανδρεία)
Γνώση
Δικαιοσύνη
Εγκράτεια
Ελευθερία
Έννοιες
Eπιθυμίες
Έρωτας
Ευδαιμονία
Ευσέβεια
Ευτυχισμένη ζωή
Ηδονή
Θεοί
Θάνατος
Κανόνας
Κοσμολογία
Λάθε Βιώσας - Πολιτικός Βίος
Μετέωρα - Φαινόμενα
Νους
Oλιγάρκεια
Πάθη
Παρέγκλιση
Παρρησία
Πεπρωμένο
Πόνος
Παράσταση
Παραστό
Προαίρεση
Προλήψεις
Προτιμήσεις και αποφυγές
Σφάλμα
Τετραφάρμακος
Τύχη
Φανταστικές επιβολές της διανοίας
Φιλία
Φιλοπατρία
Φιλοσοφία
Φρόνηση
Φύση
Φυσική
Ψυχή

Αγαθό


Επί προσώπων αγαθός είναι ο καλός, ο ήπιος, ο ανδρείος, ο ηθικός. Επί πραγμάτων αγαθό είναι ό,τι είναι καλό, ωφέλιμο και χρήσιμο. Για τον Επίκουρο υπάρχουν δύο αγαθά, από τα οποία συντίθεται η υπέρτατη ευδαιμονία: το απαλλαγμένο από τον πόνο σώμα και η αδιατάραχτη ψυχή. Αυτά τα αγαθά, εάν είναι τέλεια δεν αυξάνουν – πώς είναι δυνατόν να αυξηθεί αυτό που είναι πλήρες; - Το σώμα δεν επηρεάζεται από τον πόνο – Τι θα μπορούσε να προστεθεί στην απουσία πόνου; Η ψυχή είναι σταθερή και ήρεμη: τι θα μπορούσε να προστεθεί σ’ αυτή την ηρεμία;
----------------------------------------------------
Σχετικές Δόξες:
"Και για τούτο λέμε ότι η ηδονή είναι αρχή και τέλος της [129] ευτυχισμένης ζωής. Γιατί έχουμε διαγνώσει ότι η ηδονή είναι το πρωταρχικό και σύμφυτο αγαθό μέσα μας, και ότι με αυτήν ως αφετηρία διαλέγουμε τι θα πράξουμε και τι θα αποφύγουμε, και ότι σε αυτήν καταλήγουμε πάλι, όταν αποτιμάμε κάθε αγαθό με γνώμονα αυτό που αισθανόμαστε".

"και δια τούτο την ήδονήν αρχήν και τέλος λέγομεν είναι του μακαρίως £ήν. ταύτην γαρ αγαθόν πρώτον και συγγενικόν έγνωμεν, και από ταύτης καταρχόμεθα πάσης αιρέσεως και φυγής και έπι ταύτην καταντώμεν ως κανόνι τω πάθει πάν αγαθόν κρίνοντες".
(ΔΛ.Ι.129 Επίκουρου επιστολή προς Μενοικέα - αποδ. Λεωνίδας Αλεξανδρίδης").

Αρχή σελίδας


Aισθήσεις


Οι αισθήσεις είναι, όπως μας διδάσκει ο Επίκουρος, το πρώτο κριτήριο της αλήθειας. «Κάθε αίσθηση είναι στερημένη λόγου και ανίκανη να έχει μνήμη», λέει ο Επίκουρος. Η αίσθηση, δηλαδή, δεν ενεργοποιείται από μόνη της, αλλά και όταν ενεργοποιείται από κάποιο πράγμα, δεν μπορεί να του προσθέσει η να του αφαιρέσει τίποτα. Όπως και δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να ανασκευάσει τις αισθήσεις, δεν μπορεί μια αίσθηση να ανατρέψει μιαν άλλη ομοειδή αίσθηση, μιας και έχουν κι οι δυο την ίδια ισχύ. Ούτε μπορεί να ανατρέψει μια μη ομοειδή της αίσθηση, αφού οι δύο αποτελούν κριτήρια διαφορετικών πραγμάτων. Ούτε, πάλι, ο λόγος μπορεί να ανασκευάσει μιαν αίσθηση, γιατί κάθε λόγος είναι εξαρτημένος από την αίσθηση. Κι ούτε μπορεί μία αίσθηση να ελέγξει μιαν άλλη, γιατί ο νους μας προσηλώνεται σε όλες το ίδιο.
Η αλήθεια των αισθήσεων επιβεβαιώνεται από το πραγματικό γεγονός της αντίληψης, το γεγονός ότι βλέπουμε και ακούμε είναι τόσο πραγματικό όσο και το ότι νιώθουμε πόνο. Μιλώντας για την «αλήθεια των αισθήσεων», ο Επίκουρος εννοούσε ότι η αίσθηση καταγράφει μια πραγματική σχέση ανάμεσα στον παρατηρητή-υποκείμενο και στο αντικείμενο της αίσθησης. Δεν εννοούσε ότι η αίσθηση είναι και άποψη περί της φύσης του αντικειμένου αλλιώς δεν θα ήταν «άλογη», όπως την λέει.
Οι αισθήσεις δεν μας απατούν ποτέ: δεν υπόκεινται στο λόγο, δεν χρησιμοποιούν τη λογική, άρα δεν υπόκεινται σε διάψευση. Σε διάψευση υπόκεινται οι κρίσεις και γνώμες που σχηματίζει το ανθρώπινο μυαλό, με τον τρόπο που επεξεργάζεται τις πληροφορίες που παρέχουν οι αισθήσεις.
----------------------------------------------------
Σχετικές Δόξες:
[Λένε οι επικούρειοι ότι]"η αίσθηση είναι αντιληπτική σε όσα της υποπίπτουν και τίποτε δεν αφαιρείται ή προστίθεται σε αυτήν γιατί είναι άλογη. Αληθεύει για τα πάντα και το ον το ίδιο την λαμβάνει από τη φύση του ως έχει. Όλων δε των αισθητών είναι αληθή, οι γνώμες μας όμως διαφέρουν, άλλες είναι αληθής άλλες ψευδής".

"ΤΗΝ ΤΕ ΑΙΣΘΗΣΙΝ ΑΝΤΙΛΗΠΤΙΚΗΝ ΟΥΣΑΝ ΤΩΝ ΥΠΟΠΙΠΤΟΝΤΩΝ ΑΥΤΗ, ΚΑΙ ΜΗΤΕ ΑΦΑΙΡΟΥΣΑΝ ΤΙ ΜΗΤΕ ΠΡΟΣΤΙΘΕΙΣΑΝ ΤΩ ΑΛΟΓΟΝ ΕΙΝΑΙ, ΔΙΑ ΠΑΝΤΟΣ ΤΕ ΑΛΗΘΕΥΕΙΝ ΚΑΙ ΟΥΤΩ ΤΟ ΟΝ ΛΑΜΒΑΝΕΙΝ ΩΣ ΕΙΧΕ ΦΥΣΕΩΣ ΑΥΤΟ ΕΚΕΙΝΟ. ΠΑΝΤΩΝ ΔΕ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΤΩΝ ΑΛΗΘΩΝ ΟΝΤΩΝ, ΤΑ ΔΟΞΑΣΤΑ ΔΙΑΦΕΡΕΙΝ, ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΝ ΑΥΤΩΝ ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΗ ΤΑ ΔΕ ΨΕΥΔΗ..".
(Σέξτος Εμπειρικός- Προς Λογικούς,8.9 - αποδ. Τάκης Παναγιωτόπουλος)

Αρχή σελίδας


Αλήθεια


Ως αλήθεια ορίζεται, στη φιλοσοφία, η απόλυτη συμφωνία, (δηλαδή η αντιστοιχία) της νόησης με την πραγματικότητα. Ο Χ. Θεοδωρίδης γράφει:
"Ξεκαθαρίζοντας το έδαφος από το άχρηστο υλικό, ο Επίκουρος, περιόρισε τη διαλεκτική στους κανόνες που οδηγούν για να σχηματίσουμε σωστές κρίσεις, δηλαδή να ξεχωρίσουμε το πραγματικό από το φανταστικό. Το ξεκαθάρισμα αυτό ο ίδιος το είπε κριτήριο της αλήθειας και το μέρος αυτό της φιλοσοφίας του το ονόμασε Κανονική ή Περί κριτηρίου (κανόνας)".
Στον «Κανόνα» του, λοιπόν, ο Επίκουρος λέγει ότι κριτήρια της αλήθειας είναι οι αισθήσεις, οι προλήψεις , τα πάθη καθώς και οι φανταστικές επιβολές της διανοίας τις οποίες πρόσθεσαν αργότερα οι επικούρειοι (μαθητές του Επίκουρου). Ο ίδιος αναφέρεται σ αυτά στην επιτομή που έγραψε για τον Ηρόδοτο και στις «Κύριες Δόξες»).
Βλέπε αναλυτικά κάθε κριτήριο ξεχωριστά.

Αρχή σελίδας


Αρετές


Είναι η σταθερή στροφή της βούλησης προς το αγαθό, το ζητούμενο της φιλοσοφίας στο πλαίσιο του ανθρώπινου βίου. Οι αρετές δεν έχουν απόλυτη αξία, αλλά οφείλουν να συνδέονται με την ηδονή, αφού κανείς που ζει με φρόνηση, τιμή και δικαιοσύνη δεν μπορεί να μην ζει επίσης και ηδονικά, σε μόνιμη ευχαρίστηση.
Οι αρετές δεν είναι σκοπός του βίου, αλλά μόνον τα μέσα και οι πηγές της ηδονής. Ο Επίκουρος τις αποδέχεται ως απολύτως αναγκαίες για το δικό του προσανατολισμένο «ΖΗΝ ΗΔΕΩΣ» και την ευδαιμονία σημειώνοντας μάλιστα χαρακτηριστικά, ότι συνδέονται εκ φύσεως με την ευχάριστη ζωή, η οποία δεν είναι δυνατόν να χωρισθεί απ’ αυτές.
----------------------------------------------------
Σχετικές Δόξες:
Οι αρετές είναι ένα και το αυτό με το να ζεις κάποιος ευχάριστα και το να ζει ευχάριστα είναι αχώριστο από τις αυτές.
ΣΥΜΠΕΦΥΚΑΣΙ ΓΑΡ ΑΙ ΑΡΕΤΑΙ ΤΩ ΖΗΝ ΗΔΕΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΝ ΗΔΕΩΣ ΤΟΥΤΩΝ ΕΣΤΙΝ ΑΧΩΡΙΣΤΟΝ (Διογένης Οινοανδέας – Μεγάλη επιγραφή)

O Επίκουρος είπε ότι αχώριστη από την ηδονή είναι μόνον η αρετή, όλα τα’ άλλα ξεχωρίζουν.
Ο Δ’ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ (ΛΕΓΕΙ) ΚΑΙ ΑΧΩΡΙΣΤΟΝ ΦΗΣΙ ΤΗΣ ΗΔΟΝΗΣ ΤΗΝ ΑΡΕΤΗ ΜΟΝΗΝ. ΤΑ Δ’ ΑΛΛΑ ΧΩΡΙΖΕΣΘΑΙ, ΟΙΟΝ ΒΡΩΤΑ.(Διογένης Λαέρτιος – Βίοι Φιλοσόφων)

[Οι επικούρειοι]«τιμούμε το καλό και τις αρετές και τα υπόλοιπα εάν αυτά παρασκευάζουν την ηδονή».
ΤΙΜΗΤΕΟΝ ΤΟ ΚΑΛΟΝ ΚΑΙ ΤΑΣ ΑΡΕΤΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΤΟΙΟΥΤΟΤΡΟΠΑ ΕΑΝ ΗΔΟΝΗΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΖΕΙ (Επικ. Απ. 12 - Αθήναιος ΧΙΙ)
(αποδ.Τάκης Παναγιωτόπουλος)

Αρχή σελίδας


Ασφάλεια


Όλα όσα συμβάλλουν για την επίτευξη της μακαρίας ζωής είναι προτιμητέα. Κορυφαία είναι η βίωση της ασφάλειας από τους κινδύνους του περιβάλλοντος και των ανθρώπων που είναι εχθρικοί σε εμάς.
----------------------------------------------------
Σχετικές Δόξες:
"Την ασφάλεια έναντι των άλλων ανθρώπων που μέχρι κάποιο σημείο την επιτυγχάνουμε με την δύναμη και την ευπορία, την καθιστούμε ξεκάθαρη με την ήσυχη ζωή και την αναχώρηση από το πλήθος".
"Τῆς ἀσφαλείας τῆς ἐξ ἀνθρώπων γενομένης μέχρι τινὸς δυνάμει τε ἐξερειστικῇ καὶ εὐπορίᾳ εἰλικρινεστάτη γίνεται ἡ ἐκ τῆς ἡσυχίας καὶ ἐκχωρήσεως τῶν πολλῶν ἀσφάλεια". (ΚΔXIV)

"Αυτοί που διέταξαν τους νόμους και τα έθιμα και κατέστησαν το να βασιλεύονται και να άρχονται, τον βίο με πολλή ασφάλεια και ηρεμία έθεσαν και τον απήλλαξαν από την ταραχή. Εάν κάποιος αναιρέσει αυτά, θα ζούμε βίο σαν τα θηρία και ο ένας θα καταβροχθίζει τον άλλον".
"Τον βίο οι νόμους διατάξαντες και νόμιμα και το βασιλεύεσθαι και άρχεσθαι καταστήσανες εις πολλήν ασφάλειαν και ησυχίαν έθεντο και θορύβων απήλλαξαν. Ει δη τις ταύτα αναιρήσει, θηρίον βίον βιωσόμεθα και προστυχών τον εντυχόντα μονονού κατέδεται".(Απόσπασμα από το έργο "Περί του ότι κατά τα των άλλων φιλοσόφων δόγματα ουδέ ζην εστί" - Προς Κωλώτην, Πλούταρχος, 1124D)

(αποδ. Τάκης Παναγιωτόπουλος)

Αρχή σελίδας


Αυτάρκεια


Η αυτάρκεια είναι ο μεγαλύτερος πλούτος. Οποίος κατάλαβε ποια είναι τα όρια που θέτει η ζωή, γνωρίζει πόσο εύκολο είναι να αποκτηθεί ό,τι διώχνει τον πόνο της στέρησης και κάνει τη ζωή τέλεια στο σύνολό της. Κι έτσι δεν έχει ανάγκη από πράγματα που αποκτώνται με ανταγωνισμούς.
Η φτώχεια, αν εκτιμηθεί σύμφωνα με το φυσικό σκοπό της ζωής, είναι μεγάλος πλούτος. Ενώ τα αμέτρητα πλούτη σημαίνουν μεγάλη φτώχεια. Για όποιον δεν είναι αρκετό το λίγο, τίποτα δεν είναι αρκετό. Ο σοφός, ακόμα κι όταν περιοριστεί στα απαραίτητα, ξέρει περισσότερο να δίνει παρά να παίρνει τέτοιο θησαυρό αυτάρκειας έχει ανακαλύψει.
Ζώντας κανείς ελεύθερα, δεν μπορεί να αποχτήσει μεγάλη περιουσία, γιατί κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο χωρίς δουλικότητα προς τις μάζες ή την εξουσία. Μπορεί ωστόσο να χει όλα τα καλά σε διαρκή αφθονία. Κι αν τύχει να αποκτήσει μεγάλη περιουσία, εύκολα θα τη μοιράζει καταπώς πρέπει, κερδίζοντας τη συμπάθεια των συνάνθρωπων του.
Κακό πράγμα η ανάγκη δεν είναι όμως διόλου αναγκαίο να ζει κανείς υπό καθεστώς ανάγκης. Την ευδαιμονία και τη μακαριότητα δεν τις φέρνουν τα μεγάλα πλούτη ούτε η πληθωρική δραστηριότητα ούτε οι εξουσίες ούτε η ισχύς, αλλά η αλυπία, η πραότης των συναισθημάτων κι η ψυχική διάθεση που αναγνωρίζει τα όρια που έχει θέσει η φύση.
Είναι ανόητο να ζητάει κανείς από τους θεούς αυτά που μπορεί ο ίδιος να εξασφαλίσει για τον εαυτό του.
Αυτός που κατανόησε τα όρια του βίου, έμαθε πόσο εύκολα αποκτιέται εκείνο που διώχνει τον πόνο της στέρησης και κάνει τέλειο τον βίο στο σύνολό του έτσι δεν δένεται με πράγματα που απαιτούν αγώνες για την απόκτησή τους.
----------------------------------------------------
Σχετικές Δόξες:
Ο μέγιστος καρπός της αυτάρκειας είναι η ελευθερία.
ΤΗΣ ΑΥΤΑΡΚΕΙΑΣ ΚΑΡΠΟΣ ΜΕΓΙΣΤΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (Επίκουρου Προσφώνησις - LXXVII)

Και την αυτάρκεια μέγα αγαθό θεωρούμε, όχι για να χρησιμοποιούμε τα λίγα πάντα, αλλά εάν δε έχουμε τα πολλά να αρκούμαστε στα λίγα, γνήσια πεπεισμένοι ότι την πολυτέλεια καλύτερα την απολαμβάνουν αυτοί που την έχουν ελάχιστα ανάγκη και ότι το μεν φυσικό πάντα είναι ευκολοπέραστο , το μάταιο δυσκολοπέραστο, και ότι οι λιτοί χυλοί όταν εξαλείφουν το άλγος της πείνας, ίση ηδονή επιφέρουν με τα πολυτελή γεύματα.
ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΥΤΑΡΚΕΙΑΝ ΔΕ ΑΓΑΘΟΝ ΜΕΓΑ ΝΟΜΙΖΟΜΕΝ, ΟΥΧ ΙΝΑ ΠΑΝΤΩΣ ΤΟΙΣ ΟΛΙΓΟΙΣ ΧΡΩΜΕΘΑ, ΑΛΛ’ ΟΠΩΣ ΕΑΝ ΜΗ ΕΧΩΜΕΝ ΤΑ ΠΟΛΛΑ, ΤΟΙΣ ΟΛΙΓΟΙΣ ΑΡΚΩΜΕΘΑ, ΠΕΠΕΙΣΜΕΝΟΙ ΓΝΗΣΙΩΣ ΟΤΙ ΗΔΙΣΤΑ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑΣ ΑΠΟΛΑΥΟΥΣΙΝ ΟΙ ΗΚΙΣΤΑ ΤΑΥΤΗΣ ΔΕΟΜΕΝΟΙ, ΚΑΙ ΟΤΙ ΤΟ ΜΕΝ ΦΥΣΙΚΟΝ ΠΑΝ ΕΥΠΟΡΙΣΤΟΝ ΕΣΤΙ, ΤΟ ΔΕ ΚΕΝΟΝ ΔΥΣΠΟΡΙΣΤΟΝ, ΟΤΙ ΤΕ ΛΙΤΟΙ ΧΥΛΟΙ ΙΣΗΝ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙ ΔΙΑΙΤΗ ΤΗΝ ΗΔΟΝΗΝ ΕΠΙΦΕΡΟΥΣΙΝ, ΟΤΑΝ ΑΠΑΝ ΤΟ ΑΛΓΟΥΝ ΚΑΤ’ ΕΝΔΕΙΑΝ ΕΞΑΙΡΕΘΗ. (Επίκουρος - Επιστολή προς Μενοικέα)

Αρχή σελίδας


Αυταρχία – τυχαιότητα (Ντετερμινισμός/Ιντετερμινισμός)


Ντετερμινισμός ή αιτιοκρατία, είναι η αντίληψη σύμφωνα με την οποία το κάθε τι που συμβαίνει στον κόσμο και στον άνθρωπο, καθορίζεται από σιδερένιους νόμους.
Τα πάντα ανάγονται σε προγενέστερες αιτίες τότε το σύμπαν διέπεται από μία απόλυτη ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ υπό την έννοια ότι το μέλλον είναι ήδη γνωστό, καθορισμένο στο παρόν, το οποίο με τη σειρά του έχει καθορισθεί στο παρελθόν.
Παράγωγες έννοιες, είναι : η πίστη σε λογικό σχεδιασμό του κόσμου, σε Πρόνοια, σε Ειμαρμένη, σε απόπειρα μαντικής πρόβλεψης του μέλλοντος ( Στωικοί).
Εν αντιθέσει προς την αιτιοκρατία σύμφωνα με την οποία κάθε γεγονός έχει κάποια αιτία, κατά τον ιντετερμινισμό ή την αυταρχία, τα φυσικά γεγονότα αλλά και εκδηλώσεις της ανθρώπινης βούλησης δεν υπαγορεύονται από αντίστοιχες αιτίες.
Σύμφωνα με την αρχή της αυταρχίας κατ’ αντιδιαστολή προς ότι ισχύει γενικώς στον κόσμο, υπάρχουν γεγονότα που η ύπαρξή τους δεν προϋποθέτουν αντίστοιχες αιτίες.
Οι φυσικοί νόμοι έχουν στατιστική έννοια, και απεικονίζουν την εκάστοτε ισορροπία αντίρροπων δυνάμεων.
Στα ανθρώπινα, είναι η βούληση του ανθρώπου που ιεραρχεί τις ανάγκες και καθορίζει τις συμπεριφορές, σχετικά πάντοτε με τις συνθήκες.
Η αυταρχία λοιπόν είναι η αποδοχή της τυχαιότητας για τον κόσμο και της ελευθερίας (αυτονομίας) στον άνθρωπο.(βλέπε και τα σχετικά και στο λήμμα Παρέγκλιση)
Κάποια προηγούμενη της εμφάνισής των κατάσταση βάσει της οποίας θα μπορούσε να εξηγηθεί η εκδήλωσή τους. Αντίληψη της αιτιοκρατίας που ίσχυε στη Νευτώνεια μηχανική.

Αρχή σελίδας


Βούληση


Ο Επίκουρος δίδαξε πιο συνειδητά απ’ όλους τους αρχαίους φιλοσόφους τον ιντετερμινισμό, δηλαδή την φιλοσοφία εκείνη κατά την οποία η ανθρώπινη βούληση είναι ελεύθερη και ανεπηρέαστη από την ειμαρμένη (τη μοίρα).
----------------------------------------------------
Σχετικές Δόξες:
"..άλλα γίνονται κατ' ανάγκη, άλλα από τύχη, άλλα δε από εμάς τους ίδιους.."
"..ἃ μὲν κατ' ἀνάγκην γίνεσθαι λέγοντος, ἃ δὲ ἀπὸ τύχης, ἃ δὲ παρ' ἡμᾶς.."(επιστ. προς Μενοικέα 133)

"..πράξε σύμφωνα με την δική σου προαίρεση.."
"..βούλει τῇ σεαυτοῦ προαιρέσει.." (απόσπ. ΕΠ.LI)
(αποδ. Τάκης Παναγιωτόπουλος)

Βλέπε πηγή στο εξαιρετικό απόσπασμα από το έργο του Λουκρήτιου "Για την φύση των πραγμάτων" ΙΙ.251, εκδόσεις Θύραθεν

Αρχή σελίδας


Γενναιότητα (Ανδρεία)


Η γενναιότητα κατά τον Επίκουρο είναι μία εκ των ανθρωπίνων αρετών και βοηθά τον άνθρωπο να σταθεί με αποφασιστικότητα απέναντι στη θεοφοβία, στον φόβο του θανάτου, καθώς και απέναντι στον πόνο. Η γενναιότητα δεν υπάρχει εκ φύσεως, αλλά γεννιέται από τις περιστάσεις και με τον υπολογισμό του συμφέροντος.
Όπως μας αποκαλύπτει ο Κικέρωνας, ο νεαρός ρωμαίος επικούρειος Λούκιος Τορκουάτος όταν ρωτήθηκε περί αρετών απάντησε στον Κικέρωνα για την ανδρεία ως εξής:
Το να μπαίνεις σε κόπους και να υπομένεις τους πόνους δεν είναι από μόνα τους ελκυστικά. Το ίδιο και η αντοχή, η εργατικότητα, η επιφυλακή, ακόμα κι η πολυύμνητη εκείνη αρετή που ονομάζουμε καρτερικότητα' ακόμα κι η Ανδρεία. Όμως αποβλέπουμε σ` αυτές τις αρετές ώστε ζούμε χωρίς ανησυχία και φόβο, και όσο γίνεται απελευθερωμένοι από τον ψυχικό και σωματικό πόνο. Ο φόβος του θανάτου καταστρέφει την ήρεμη και ομαλή πορεία της ζωής, και το να σκύβεις το κεφάλι στον πόνο και να τον υφίστασαι απελπισμένος και αδύναμος είναι ό,τι πιο αξιοθρήνητο. Αυτού του είδους η αδυναμία έχει κάνει ανθρώπους να προδώσουν τους γονείς τους, να προδώσουν φίλους, να προδώσουν την πατρίδα τους, και πολλούς τους έχει οδηγήσει σε πλήρη αυτοκαταστροφή….. Οι συλλογισμοί ετούτοι δείχνουν ότι δεν κατηγορούνται αυτές καθ` αυτές η ατολμία κι η δειλία και δεν υμνούνται αυτά καθ` αυτά το σθένος κι η ανδρεία. Τα πρώτα απορρίπτονται γιατί γεννούν πόνο. Τα δεύτερα είναι επιθυμητά γιατί γεννούν την ηδονή.

Αρχή σελίδας


Γνώση

Κατά τους Επικούρειους, ο άνθρωπος που γνωρίζει τη φύση των πραγμάτων απελευθερώνεται από τις προκαταλήψεις και τον φόβο του θανάτου και οδηγείται στην ευδαιμονία.

Αρχή σελίδας


Δικαιοσύνη

Ο Λούκιος Τορκουάτος απαντώντας στον Κικέρωνα για τις αρετές και συγκεκριμένα για την δικαιοσύνη λέει: Όχι μόνο δεν βλάπτει κανέναν η Δικαιοσύνη αλλά, αντίθετα, πάντα προσφέρει κάποιο όφελος, εν μέρει διότι χάρη σ` αυτήν γαληνεύουν τα πνεύματα και εν μέρει διότι στηρίζει την ελπίδα της απρόσκοπτης παροχής όλων όσων πραγματικά έχει ανάγκη μια αδιάφθορη φύση.
Και ακριβώς όπως η Αφροσύνη, η Ακολασία και η Δειλία βασανίζουν την ψυχή και ξεσηκώνουν διχόνοιες και ταραχές, έτσι και η Ανομία, όταν είναι γερά ριζωμένη στην καρδιά, φέρνει ψυχική ταραχή και μόνο με την παρουσία της. Και άπαξ και βρει τρόπο να εκδηλωθεί μέσα από κάποια άδικη πράξη, οσοδήποτε κρυφή, ποτέ δεν μπορεί να νιώσει τη σιγουριά ότι η πράξη θα παραμείνει ανεξιχνίαστη. Οι συνηθισμένες συνέπειες ενός εγκλήματος είναι, πρώτα η υποψία, μετά η σπερμολογία κι η φημολογία, στη συνέχεια ο κατήγορος και μετά ο δικαστής.
Κι ωστόσο, υπάρχουν κάποιοι που ενδίδουν στη φιλαργυρία, στη φιλοδοξία και την λατρεία της εξουσίας, στη λαγνεία και την αδηφαγία και σ` εκείνες τις άλλες επιθυμίες που τα άνομα κέρδη όχι μόνο δεν τις μειώνουν μα τις επαυξάνουν` σε σημείο που να τους θεωρείς πια άξιους καταστολής παρά αναμόρφωσης. Επομένως, όσοι άνθρωποι έχουν ισχυρή φύση οδηγούνται από τη φωνή της λογικής στη δικαιοσύνη και την τιμιότητα.
Για κάποιον που δεν έχει μόρφωση ή πόρους, η ατιμία δεν είναι σωστή στάση, εφ` όσον είναι δύσκολο να ευοδωθούν τα σχέδια ενός τέτοιου ανθρώπου ή να βγει καλό από την όποια επιτυχία τους. Κι από την άλλη, ένας πλούσιος και έξυπνος άνθρωπος, όντας γενναιόδωρος και φιλελεύθερος, κερδίζει τη συμπάθεια και την εύνοια των άλλων, τα πιο σίγουρα μέσα για μια ειρηνική ζωή' πόσο μάλλον που πραγματικά δεν έχει κανένα κίνητρο να παραβιάζει το νόμο: εφ` όσον τις φυσικές του επιθυμίες του είναι εύκολο να τις ικανοποιήσει χωρίς να αδικήσει κανένα συνάνθρωπο ενώ στις κενές επιθυμίες θα πρέπει να αντιστέκεται διότι δεν στοχεύουν σε πράγματα που `ναι στ` αλήθεια επιθυμητά' ταυτόχρονα, η χασούρα, σύμφυτη με το Άδικο, είναι μεγαλύτερη από τα κέρδη και τα οφέλη. Συνεπώς δεν θα ήταν σωστό να πούμε πως η Δικαιοσύνη είναι επιθυμητή αυτή καθ` αυτή. Είναι επιθυμητή επειδή σε μεγάλο βαθμό παράγει ικανοποίηση.

Σχετικές Δόξες:
ΚΔXXXIII Η δικαιοσύνη δεν υπάρχει ως κάτι αυθύπαρκτο, αλλά αποτελεί κάποια συνθήκη, σύμφωνα με την οποίαν στις αμοιβαίες επαφές των ανθρώπων, όπου και όποτε αυτές λαμβάνουν χώρα, κανένας δεν θα βλάπτει τον άλλον και κανένας δεν θα βλάπτεται. (αποδ. Λεωνίδας Αλεξανδρίδης)
Οὐκ ἦν τι καθ' ἑαυτὸ δικαιοσύνη, ἀλλ' ἐν ταῖς μετ‘ ἀλλήλων συστροφαῖς καθ' ὁπηλίκους δή ποτε ἀεὶ τόπους συνθήκη τις ὑπὲρ τοῦ μὴ βλάπτειν ἢ βλάπτεσθαι.

ΚΔXXXI Το δίκαιο της φύσεως, είναι το συμβόλαιο του συμφέροντος στο να μη βλάπτει ο ένας τον άλλον ούτε και να βλάπτεται. (αποδ. Τάκης Παναγιωτόπουλος)
Τὸ τῆς φύσεως δίκαιόν ἐστι σύμβολον τοῦ συμφέροντος εἰς τὸ μὴ βλάπτειν ἀλλήλους μηδὲ βλάπτεσθαι.

ΚΔXXXVI Γενικά, το δίκαιο είναι το ίδιο για όλους, διότι υπάρχει κάτι το ωφέλιμο στην κοινωνική τους ζωή. Ανάλογα με την ιδιαιτερότητα του κάθε τόπου και των συνθηκών του, όποιες και αν είναι αυτές, δεν συμβαίνει να είναι το ίδιο πράγμα δίκαιο.(αποδ. Λεωνίδας Αλεξανδρίδης)
Κατὰ μὲν <τὸ> κοινὸν πᾶσι τὸ δίκαιον τὸ αὐτό, συμφέρον γάρ τι ἦν ἐν τῇ πρὸς ἀλλήλους κοινωνίᾳ· κατὰ δὲ τὸ ἴδιον χώρας καὶ ὅσων δή ποτε αἰτίων οὐ πᾶσι συνέπεται τὸ αὐτὸ δίκαιον εἶναι.

ΚΔXVII Ο δίκαιος είναι αταρακτότατος, ο δε άδικος είναι γεμάτος από τη μεγαλύτερη ταραχή.
Ὁ δίκαιος ἀταρακτότατος, ὁ δ' ἄδικος πλείστης ταραχῆς γέμων.

Αρχή σελίδας


Εγκράτεια

Εγκράτεια είναι η αυτοσυγκράτηση. Κατά τον Επίκουρο η εγκράτεια είναι μία από τις ανθρώπινες αρετές, η οποία διδάσκει στον άνθρωπο, πώς να μην αποπλανηθεί από τους πειρασμούς, που εγκυμονούν οδυνηρά αποτελέσματα.
Ο Λούκιος Τορκουάτος απάντησε στον Κικέρωνα σχετικά με την εγκράτεια:
"Δεν είναι επιθυμητή αυτή καθαυτή η Εγκράτεια, αλλά την ενστερνιζόμαστε διότι προσφέρει ψυχική ηρεμία και κατευνάζει τις καρδιές με ένα αίσθημα αρμονίας. Όμως οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν αντοχή κι οι αποφάσεις τους χάνουν τη δύναμη τους κι υποχωρούν, ευθύς μόλις εμφανιστούν μπρος στα μάτια τους οι όμορφες όψεις των ηδονών, και παραδίνονται αιχμάλωτοι στα πάθη τους μη μπορώντας να προβλέψουν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα. Για χάρη μιας μικρής και μη αναγκαίας ηδονής που θα μπορούσαν είτε να την εξασφαλίσουν με άλλο τρόπο είτε να την απαρνηθούν ολωσδιόλου χωρίς κανένα πόνο-, θα πάθουν μια σοβαρή αρρώστια ή θα χάσουν την περιουσία τους ή θα εξευτελιστούν, και δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις όπου κινδυνεύουν να υποστούν τιμωρίες που επιβάλλουν οι νόμοι και τα δικαστήρια. Η Εγκράτεια είναι επιθυμητή όχι επειδή αποκηρύσσει τις ηδονές αλλά γιατί εξασφαλίζει μεγαλύτερες ηδονές".

Αρχή σελίδας


Έννοια

Πρώτα απ’ όλα λοιπόν Ηρόδοτε, πρέπει να ορίσουμε με ακρίβεια τα νοήματα που αντιστοιχούν στις λέξεις, για να μπορούμε να κρίνουμε τις θέσεις ή τα ζητούμενα ή τις απορίες κάνοντας αναγωγή σ’ αυτά και να μην άκριτα αποδεικνύουμε τα πάντα στο άπειρο, ή να χρησιμοποιούμε κενές λέξεις. Γιατί είναι ανάγκη το πρωταρχικό νόημα κάθε λέξης να είναι φανερό και να μη χρειαζόμαστε να το αποδείξουμε.

ΠΡΩΤΟΝ ΜΕΝ ΟΥΝ ΤΑ ΥΠΟΤΕΤΑΓΜΕΝΑ ΤΟΙΣ ΦΘΟΓΓΟΙΣ, Ω ΗΡΟΔΟΤΕ, ΔΕΙ ΕΙΛΗΦΕΝΑΙ, ΟΠΩΣ ΑΝ ΤΑ ΔΟΞΑΖΟΜΕΝΑ Η ΖΗΤΟΥΜΕΝΑ Η ΑΠΟΡΟΥΜΕΝΑ ΕΧΩΜΕΝ ΕΙΣ ΤΑΥΤΑ ΑΝΑΓΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΚΡΙΝΕΙΝ, ΚΑΙ ΜΗ ΑΚΡΙΤΑ ΠΑΝΤΑ ΗΜΙΝ <Η> ΕΙΣ ΑΠΕΙΡΟΝ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΟΥΣΙΝ Η ΚΕΝΟΥΣ ΦΘΟΓΓΟΥΣ ΕΧΩΜΕΝ, ΑΝΑΓΚΗ ΓΑΡ ΤΟ ΠΡΩΤΟΝ ΕΝΝΟΗΜΑ ΚΑΘ’ ΕΚΑΣΤΟΝ ΦΘΟΓΓΟΝ ΒΛΕΠΕΣΘΑΙ ΚΑΙ ΜΗΘΕΝ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ ΠΡΟΣΔΕΙΣΘΑΙ. (Επίκουρος, επιστολή προς Ηρόδοτο).

Αρχή σελίδας


Ελευθερία

Ο Επίκουρος ο ίδιος, μας λέει ο Χ. Θεοδωρίδης, από κληρονομιά, ιδιοσυγκρασία και αγωγή ένιωθε την αυθόρμητη ενέργεια να βγαίνει από τα βαθύτερα του είναι του. Το αίσθημα της ελευθερίας μιλούσε μέσα του έτσι ζωντανά και επιβλητικά που κάθε αντιλογία την έβρισκε προσβολή στο ανθρώπινο αξίωμα και απειλή για τη γνήσια ελληνική υπόσταση.
Στον κόσμο άλλα γίνονται από ανάγκη, άλλα από τύχη, και άλλα με την δική μας ελεύθερη βούληση. Για την ελευθερία βούλησης, βλέπε παρακάτω στην παρέγκλιση.

α μεν κατ΄ ανάγκην εστίν, α δ΄από τύχης, α δ΄παρ΄ημάς (Επίκουρος, επιστολή προς Μενοικέα)

Αρχή σελίδας


Επιθυμίες

Ο πλούτος που μας αρκεί ώστε να ζούμε σύμφωνα με τη Φύση, έχει τα όριά του και αποκτάται εύκολα. Ενώ ο πλούτος που αποζητά η ανθρώπινη ματαιοδοξία, χάνεται στο άπειρο.
Αν σε κάθε περίσταση δεν εναρμονίσεις κάθε τι που κάνεις με τον σκοπό της φύσης αλλά στραφείς από τα πριν σε κάποιο άλλο κριτήριο είτε για να αποφύγεις είτε για να επιδιώξεις κάτι, τότε οι πράξεις σου δεν θα συμφωνούν με τη λογική σου.

Οι επιθυμίες διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες
1) Φυσικές και αναγκαίες
Αυτές δηλαδή που πρέπει να επιδιώκουμε Είναι οι ανάγκες για επιβίωση, όπως το φαΐ, το ντύσιμο και λοιπά. Ο δάσκαλος έλεγε: δώσε μου ψωμί και νερό και θα παραβγώ σε μακαριότητα και τον Δία
2) Φυσικές και μη αναγκαίες
Αυτές μπορούμε να τις επιδιώκουμε με μέτρο, αλλά και χωρίς αυτές μπορούμε να ζήσουμε. Είναι ένα πλούσιο γεύμα κλπ.
3) Μάταιες (μη φυσικές) και μη αναγκαίες
Αυτές πρέπει να τις αποφεύγουμε. Είναι όλες εκείνες οι μάταιες επιθυμίες για πλούτη, δόξα, πολυτέλεια κάθε είδους. Αυτές, που δεν είναι σε καμιά περίπτωση αναγκαίες για τη ζωή, πρέπει να αποβάλλονται, διότι δεν μπορούν να ικανοποιηθούν ποτέ, γιατί όσο και αν αποκτάς πλούτη και δόξα, θα θέλεις πάντα περισσότερα. Και η ανικανοποίητη επιθυμία σημαίνει ΠΟΝΟ.

Έλεγαν οι Επικούρειοι: «Χρωστάμε χάρη λοιπόν στη μακάρια φύση που έκανε τα αναγκαία ευπόριστα και τα δυσπόριστα μη αναγκαία». Ο άνθρωπος στη ζωή του δεν έχει να κάνει τίποτα άλλο παρά να ζει σύμφωνα με τη φύση.
Ας μη χαλάμε αυτά που έχουμε, με το να επιθυμούμε πράγματα που δεν έχουμε αλλά να αναλογιζόμαστε πως ο,τι έχουμε τώρα κάποτε ευχόμασταν να το αποκτήσουμε.

Σχετικές Δόξες:
ΚΔXXIX Από τις επιθυμίες, οι μεν είναι φυσικές και αναγκαίες, άλλες φυσικές αλλά μη αναγκαίες και άλλες ούτε φυσικές ούτε και αναγκαίες, αλλά δημιουργούνται από τις κενές δόξες (κενές γνώμες). Οι φυσικές και αναγκαίες, λέει ο Επίκουρος, είναι αυτές που διώχνουν τον πόνο όπως το ποτό διώχνει την δίψα. Οι φυσικές και μη αναγκαίες είναι αυτές που ποικίλλουν μόνον την ηδονή και δεν διώχνουν τον πόνο, όπως τα πολυτελή γεύματα. Οι δε μη φυσικές και μη αναγκαίες είναι όπως αυτές για στεφάνια και αναθέσεις ανδριάντων. (αποδ. Τάκης Παναγιωτόπουλος)
Τῶν ἐπιθυμιῶν αἱ μέν εἰσι φυσικαὶ καὶ <ἀναγκαῖαι· αἱ δὲ φυσικαὶ καὶ> οὐκ ἀναγκαῖαι· αἱ δὲ οὔτε φυσικαὶ οὔτ‘ ἀναγκαῖαι ἀλλὰ παρὰ κενὴν δόξαν γινόμεναι. φυσικὰς καὶ ἀναγκαίας ἡγεῖται ὁ Ἐπίκουρος τὰς ἀλγηδόνος ἀπολυούσας, ὡς ποτὸν ἐπὶ δίψους· φυσικὰς δὲ οὐκ ἀναγκαίας δὲ τὰς ποικιλλούσας μόνον τὴν ἡδονήν, μὴ ὑπεξαιρουμένας δὲ τὸ ἄλγημα, ὡς πολυτελῆ σιτία· οὔτε δὲ φυσικὰς οὔτ‘ ἀναγκαίας, ὡς στεφάνους καὶ ἀνδριάντων ἀναθέσεις.

Το ευδαίμων και μακάριον, ούτε το πλήθος των χρημάτων, ούτε ο όγκος των πραγμάτων που μπορεί να κάνει κάποιος, ούτε οι εξουσίες, ούτε οι δυνάμεις(η ισχύς) φέρνουν, αλλά η αλυπία και η πραότης των παθών και η διάθεση της ψυχής, όπως η φύση ορίζει.
ΤΟ ΕΥΔΑΙΜΩΝ ΚΑΙ ΜΑΚΑΡΙΟΝ ΟΥ ΧΡΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΘΟΣ ΟΥΔΕ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΟΓΚΟΣ ΟΥΔ’ ΑΡΧΑΙ ΤΙΝΕΣ ΕΧΟΥΣΙΝ ΟΥΔΕ ΔΥΝΑΜΕΙΣ, ΑΛΛ’ ΑΛΥΠΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΟΤΗΣ ΠΑΘΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΣΙΣ ΨΥΧΗΣ ΤΟ ΚΑΤΑ ΦΥΣΙΝ ΟΡΙΖΟΥΣΑ (Πλούταρχος – ΠΩΣ ΔΕΙ ΤΟΝ ΝΕΟΝ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ ΑΚΟΥΕΙΝ,14)

Αρχή σελίδας


Έρωτας

Στυγερός πόθος που δεν πρέπει να του επιτραπεί να κυριεύσει τον Σοφό. (Λουκρήτιος). Ο Επίκουρος θεωρούσε το ερωτικό πάθος επιθυμία φυσική, αλλά όχι αναγκαία. Κρατά επιφυλακτική στάση απέναντι στις σεξουαλικές σχέσεις, ιδιαίτερα στο βαθμό που η προσπάθεια για την ικανοποίηση των ερωτικών επιθυμιών φέρνει ταραχή και καταστρέφει την αταραξία. Η ηδονή που προξενούν είναι παροδική και πολλές φορές,δεν διασφαλίζει την απουσία πόνου. Οι Επικούρειοι υποστήριζαν ότι η συνουσία ποτέ δεν ωφέλησε, καλό θα ήταν και να μην έβλαπτε. Η ερωτική απόλαυση είναι ένας πολύ εύκολος στόχος για να ικανοποιηθεί.

Αρχή σελίδας


Ευδαιμονία

Εξαρτάται από την κατανόηση του σύμπαντος και του τι σημαίνει να είναι κανείς άνθρωπος. Την ευδαιμονία και τη μακαριότητα δεν τις φέρνουν τα μεγάλα πλούτη, ούτε η πληθωρική δραστηριότητα, ούτε οι εξουσίες, ούτε η ισχύς, αλλά η αλυπία, η πραότητα των συναισθημάτων κι η ψυχική διάθεση που αναγνωρίζει τα όρια που έχει θέσει η φύση.Αιτία της ανθρώπινης δυστυχίας είναι οι εσφαλμένες δοξασίες.

Σχετικές Δόξες:
Πρέπει πράγματι να μελετάμε αυτά που φέρνουν την ευτυχία, γιατί παρούσας αυτής τα πάντα έχουμε, απούσας δε, πράττουμε τα πάντα για να την αποκτήσουμε.
Μελετάν ούν χρη τα ποιούντα την ευδαιμονίαν, είπερ παρούσης μεν αυτής πάντα έχομεν, απούσης δε πάντα πράττομεν εις το ταύτην έχειν. (Επίκουρος - Επιστολή προς Μενοικέα)

Η ευδαιμονία νοείται διττώς. Η ακρότατη η οποία υπάρχει περί τον θεό κι η οποία δεν επαυξάνεται και αυτή με την προσθήκη και αφαίρεση των ηδονών.
την ευδαιμονίαν διχή νοείσθαι, την τε άκροτάτην, οία εστί περί τον θεόν, επίτασιν ουκ έχουσαν, και την (κατά την) προσθήκην και αφαίρεσιν ηδονών. (ΔΛ.Ι.121)

Αρχή σελίδας


Ευσέβεια

Η πραγματική ευσέβεια συνίσταται στο να μην αποδίδουμε στους θεούς ιδιότητες ασυμβίβαστες προς την φύση τους π.χ. (πρόνοια, φροντίδα για τα θνητά πράγματα, τιμωρία ή αμοιβή κακών ή καλών ανθρώπων), διότι αυτοί χαρακτηρίζονται από την μακαριότητα και την αφθαρσία. Αυτές είναι και οι μόνες ιδιότητες που δικαιούμαστε να τους αποδίδουμε δίχως να γινόμαστε ασεβείς.

Αρχή σελίδας


Ευτυχισμένη ζωή

Είναι εκείνη που δεν την ταράζουν ούτε ο πόνος ούτε οι πολιτικές περιπέτειες, ούτε οι μεταφυσικές ανησυχίες για την ύπαρξη Θεού και τη συνέχιση της ζωής πέρα από τον τάφο.

Αρχή σελίδας


Hδονή

Ο Χ. Θεοδωρίδης γράφει: «Όταν ο άνθρωπος παραμερίσει κάθε συναίσθημα που τον ερεθίζει, λύπη, είτε χαρά, αναβλύζει από την βαθύτερη ουσία του ανθρώπου η καλή διάθεση, το δημιουργικό χάδι, και αυτό του δίνει την ευκαιρία να αξιοποιήσει τον άφθονο πλούτο που έχει μέσα του. Το βασικό αυτό για την ανθρώπινη ζωή, για την ευτυχία, την καλή διάθεση, την ευεξία, την ευθυμία, ο Επίκουρος την ονόμασε ηδονή, λέξη παρεξηγήσιμη, για τους γνωστούς λόγους, που παρανοήθηκε και έδωσε αφορμή στις πιο ηλίθιες ή κακόβουλες διαστροφές».
Ο Επίκουρος έλεγε: «Όταν λέμε ότι η ηδονή αποτελεί το υπέρτατο αγαθό δεν σκεπτόμαστε τις χαρές των παραλυμένων, ούτε αυτές που συνίστανται στη φυσική απόλαυση, όπως μερικοί ισχυρίζονται, είτε γιατί δεν συμφωνούν με τη διδασκαλία μας είτε γιατί την παρανοούν. Η ηδονή για την οποία μιλάμε συνίσταται στην απουσία του φυσικού πόνου και της ψυχικής ταραχής». Δηλαδή, όπως μας εξηγεί ο Χ. Θεοδωρίδης, ηδονή είναι να μη πονάει το σώμα και να μη ταράζεται η ψυχή.
Καμιά ηδονή δεν μπορεί να μην είναι καλή, αφού καλό (αγαθό) είναι εκείνο που προκαλεί την ηδονή. Η ηδονή νοείται ως το πρωταρχικό και έμφυτο αγαθό, κριτήριο του ελέγχου της πραγματικότητας, δηλαδή, της προσωπικής αποτίμησης των επιθυμητών ή των ανεπιθυμήτων.
Η ηδονή είναι αφετηρία και σκοπός του ΜΑΚΑΡΙΩΣ ΖΗΝ.
Μέτρο της ηδονής είναι η απουσία πόνου. Ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ ηδονής και πόνου δεν υπάρχει. Η παρουσία της μίας κατάστασης συνεπάγεται την απουσία της άλλης. Όλα τα ζωντανά πλάσματα έχουν έμφυτη την ικανότητα να αναζητούν αυτά που προκαλούν ηδονή και να αποφεύγουν αυτά που προκαλούν πόνο.
Οι χυδαίες ηδονές, δηλαδή από το ποτό, την πολυφαγία, την πολυτέλεια ή την ανέλεγκτη σεξουαλική επαφή, δεν θεωρούνται ως στόχοι του φιλοσόφου.
Ο Επίκουρος διέκρινε την ηδονή σε κινητική ηδονή και καταστηματική ηδονή. Να διευκρινίσουμε ότι καταστηματική ηδονή είναι η σταθερή, μόνιμη, ευχάριστη διάθεση. Ο Επίκουρος για να την ξεχωρίσει από τις κοινές ηδονές (από φαΐ, ποτό, θεάματα κλπ) την είπε «καταστηματική ηδονή», λέξη που δε λέει τίποτα σε μας. Εμείς θα λέγαμε το πολύ καταστασιακή ηδονή, όμως στα αρχαία κατάστημα σημαίνει κατάσταση. Ενώ τις κοινές ηδονές τις είπε «εν κινήσει ή κινητικές». Ο Δάσκαλος, όμως, θεωρεί χειρότερους τους ψυχικούς πόνους, γιατί η σάρκα υποφέρει προσωρινά, ενώ η ψυχή στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον. Γι’ αυτό και οι ηδονές της ψυχής είναι μεγαλύτερες απ’ αυτές του σώματος. Για να αποδείξει ότι σκοπός της ζωής είναι η ηδονή, παρατηρεί ότι τα ζωντανά όντα αποφεύγουν τον πόνο ενστικτωδώς και χωρίς να το σκέφτονται. Επομένως, αποφεύγουμε τον πόνο αυθόρμητα.
Καμία ηδονή δεν είναι κακό πράγμα αυτή καθαυτή. Όμως ορισμένες ηδονές παράγονται με μέσα που επιφέρουν πολύ περισσότερες ενοχλήσεις παρά ηδονές.

Σχετικές Δόξες
Η ηδονή είναι η αρχή και ο σκοπός(το τέλος) της ζωής.
ΤΗΝ ΗΔΟΝΗΝ ΑΡΧΗΝ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ ΛΕΓΟΜΕΝ (Επίκουρος - Επιστολή προς Μενοικέα)

Όταν λέμε ότι η ηδονή είναι το τέλος(ο σκοπός της ζωής), δεν επιλέγουμε τις ηδονές των ασώτων και αυτές των απολαύσεων όπως νομίζουν κάποιοι από άγνοια και δεν αποδέχονται ή που αντιλαμβάνονται κακώς, αλλά το να μη πονά το σώμα και το να μην ταράσσεται η ψυχή.
ΟΤΑΝ ΟΥΝ ΛΕΓΩΜΕΝ ΗΔΟΝΗΝ ΤΕΛΟΣ ΥΠΑΡΧΕΙΝ, ΟΥ ΤΑΣ ΤΩΝ ΑΣΩΤΩΝ ΗΔΟΝΑΣ ΚΑΙ ΤΑΣ ΕΝ ΑΠΟΛΑΥΣΕΙ ΚΕΙΜΕΝΑΣ ΛΕΓΟΜΕΝ, ΩΣ ΤΙΝΕΣ ΑΓΝΟΟΥΝΤΕΣ ΚΑΙ ΟΥΧ ΟΜΟΛΟΓΟΥΝΤΕΣ Η ΚΑΚΩΣ ΕΚΔΕΧΟΜΕΝΟΙ ΝΟΜΙΖΟΥΣΙΝ, ΑΛΛΑ ΤΟ ΜΗΤΕ ΑΛΓΕΙΝ ΚΑΤΑ ΣΩΜΑ ΜΗΤΕ ΤΑΡΑΤΤΕΣΘΑΙ ΚΑΤΑ ΨΥΧΗΝ. (Επίκουρος - Επιστολή προς Μενοικέα)

Δεν είναι οι αδιάκοπες διασκεδάσεις ούτε οι απολαύσεις αγοριών και γυναικών ούτε των ιχθύων και άλλων εδεσμάτων που φέρουν τα πολυτελή τραπέζια, εκείνα που γεννούν τον ηδονικό βίο, αλλά ο νηφάλιος στοχασμός, η εξερεύνηση των αιτιών για κάθε προτίμηση ή αποφυγή.
ΟΥ ΓΑΡ ΠΟΤΟΙ ΚΑΙ ΚΩΜΟΙ ΣΥΝΕΙΡΟΝΤΕΣ ΟΥΔ’ ΑΠΟΛΑΥΣΕΙΣ ΠΑΙΔΩΝ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΟΥΔ’ ΙΧΘΥΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ, ΟΣΑ ΦΕΡΕΙ ΠΟΛΥΤΕΛΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑ, ΤΟΝ ΗΔΥΝ ΓΕΝΝΑ ΒΙΟΝ, ΑΛΛΑ ΝΗΦΩΝ ΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑΣ ΑΙΤΙΑΣ ΕΞΕΡΕΥΝΩΝ ΠΑΣΗΣ ΑΙΡΕΣΕΩΣ ΚΑΙ ΦΥΓΗΣ …(Επίκουρος - Επιστολή προς Μενοικέα)

Αρχή σελίδας


Θάνατος

«Το πιο φρικτό από τα κακά, ο θάνατος, δεν είναι τίποτα για μας. Επειδή όταν υπάρχουμε εμείς, ο θάνατος δεν υπάρχει, και όταν επέλθει ο θάνατος, δεν υπάρχουμε εμείς» (Επίκουρος Προς Μενοικέα).
Ο Επίκουρος λοιδορεί όχι μόνο εκείνους που επιθυμούν τον θάνατο, αλλά και εκείνους που τον φοβούνται και έλεγε: «Είναι γελοίο να τρέχεις προς τον θάνατο, επειδή έπληξες από τη ζωή, ενώ είναι ο τρόπος που έζησες που σ’ έκανε να τρέχεις προς τον θάνατο». Σε κάποιο άλλο σημείο λέει: «Ποιο πράγμα είναι τόσο γελοίο, όσο το να ζητάς τον θάνατο, αφού έκανες τη ζωή σου δυστυχισμένη φοβούμενος το θάνατο». Και συμπληρώνει: «Τέτοια είναι η απερισκεψία των ανθρώπων, τέτοια η παραφροσύνη τους, που μερικοί, από φόβο για το θάνατο, ωθούνται στο θάνατο» (όπως καταγράφει ο Σενέκας).
Με τον θάνατο ο άνθρωπος ξαναγυρίζει στην κατάσταση της ανυπαρξίας, όπως ήταν προτού γεννηθεί. «Η ζωή γίνεται γλυκιά όταν λείπει ο φόβος του θανάτου» (Διογένης Οινοανδέας).
Για τον φόβο του θανάτου βλέπε παρακάτω ΦΟΒΟΣ

Σχετικές Δόξες:
Ο θάνατος δεν είναι τίποτε για εμάς, το μεν διαλυθέν είναι αναίσθητο(δεν έχει αισθήσεις), το δε αναίσθητο δεν είναι τίποτε για εμάς.
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΟΥΔΕΝ ΠΡΟΣ ΗΜΑΣ, ΤΟ ΓΑΡ ΔΙΑΛΥΘΕΝ ΑΝΑΙΣΘΗΤΕΙ, ΤΟ Δ’ ΑΝΑΙΣΘΗΤΟΥΝ ΟΥΔΕΝ ΠΡΟΣ ΗΜΑΣ.(Επίκουρου Προσφώνησις - ΙΙ)

Αρχή σελίδας


Θεοί

Θα πίστευε κανείς ότι ο υλισμός του Επίκουρου δεν αφήνει καμία θέση για την ιδέα του θεού. Όμως τίποτε τέτοιο δεν συμβαίνει. Απλά, οι θεοί δεν φροντίζουν, ούτε ανακατεύονται με τα εγκόσμια. Δηλαδή, Θεία Πρόνοια δεν υπάρχει. Ο Σενέκας διασώζει πως οι επικούρειοι πιστεύουν ότι οι θεοί δεν μοιράζουν αγαθά. Είναι απλησίαστοι και αδιάφοροι για εμάς, απαθείς απέναντι στον κόσμο, ανεπηρέαστοι από τα καλά και τα κακά. Δεν προνοούν για την πορεία του Κόσμου Δεν υπάρχει θεϊκή ΑΙΤΙΟΤΗΤΑ ούτε θεϊκή ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. Δύο είναι τα βασικά γνωρίσματα των θεών α) Μακαριότητα και β) Αθανασία. Οι θεοί είναι υπερβατικοί και εντελώς αμέτοχοι στα ζητήματα των θνητών. Δεν ενδιαφέρονται να τιμωρούν ή να ανταμείβουν θνητούς για καλές ή κακές πράξεις. Παραμένουν σαν υποδείγματα μακαριότητας την οποία επιθυμεί και μπορεί να επιτύχει ο άνθρωπος..

Σχετικές Δόξες:
Οι Θεοί βέβαια υπάρχουν, διότι η γνώση που έχουμε γι΄αυτούς είναι εναργής (ξεκάθαρη, ολοφάνερη, διαχρονική και καθολική). ΘΕΟΙ ΜΕΝ ΓΑΡ ΕΙΣΙΝ. ΕΝΑΡΓΗΣ ΓΑΡ ΑΥΤΩΝ ΕΣΤΙΝ Η ΓΝΩΣΙΣ(Επίκουρος - Επιστολή προς Μενοικέα)

Κατ΄ αρχήν τον Θεό να τον νομίζεις σαν άφθαρτο και μακάριο ον, όπως η κοινή νόηση μας τον παρουσιάζει και να μην του προσάπτεις ιδιότητες και συμπεριφορές που δεν ανήκουν στην αφθαρσία και στην μακαριότητά του. ΠΡΩΤΟΝ ΜΕΝ ΤΟΝ ΘΕΟΝ ΖΩΟΝ ΑΦΘΑΡΤΟΝ ΚΑΙ ΜΑΚΑΡΙΟΝ ΝΟΜΙΖΩΝ, ΩΣ Η ΚΟΙΝΗ ΝΟΗΣΙΣ ΥΠΕΓΡΑΦΗ , ΜΗΘΕΝ ΜΗΤΕ ΤΗΣ ΑΦΘΑΡΣΙΑΣ ΑΛΛΟΤΡΙΟΝ ΜΗΤΕ ΤΗΣ ΜΑΚΑΡΙΟΤΗΤΟΣ ΑΝΟΙΚΙΟΝ ΑΥΤΩ ΠΡΟΣΑΠΤΕ.(Επίκουρος - Επιστολή προς Μενοικέα)

Ασεβής δεν είναι αυτός που αναιρεί τους Θεούς των πολλών, αλλά αυτός που τις δοξασίες των πολλών προσάπτει στους Θεούς. ΑΣΕΒΗΣ ΔΕ ΟΥΧ Ο ΤΟΥΣ ΤΩΝ ΠΟΛΛΩΝ ΘΕΟΥΣ ΑΝΑΙΡΩΝ, ΑΛΛ’ Ο ΤΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΛΩΝ ΔΟΞΑΣ ΘΕΟΙΣ ΠΡΟΣΑΠΤΩΝ. (Επίκουρος, επιστολή προς Μενοικέα)

…και τους καλύτερους τους κατατρέχουν ως άθεους και γι αυτό θα δηλώσω ότι δεν είμαστε εμείς (οι επικούρειοι) που αναιρούμε τους Θεούς, αλλά άλλοι… ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΧΡΗΣΤΟΤΑΤΟΥΣ ΩΣ ΑΘΕΟΥΣ ΛΕΙΑΝ ΚΑΤΑΤΡΕΧΟΥΣΙ ΚΑΙ ΔΗ ΚΑΙ ΓΕΝΗΣΕΤΑΙ ΔΗΛΟΝ ΩΣ ΟΥΧΙ ΗΜΕΙΣ ΑΝΑΙΡΟΥΜΕΝ ΤΟΥΣ ΘΕΟΥΣ ΑΛΛ ΕΤΕΡΟΙ. (Διογένης Οινοανδέας - Μεγάλη Επιγραφή)

Αρχή σελίδας


Κανόνας

Ο Επίκουρος συνόψισε τους κανόνες που οδηγούν σε σωστές κρίσεις , δηλαδή , να ξεχωρίσουμε το αληθές από το ψευδές.
Το μέρος αυτό της φιλοσοφίας του το ονόμασε Κανονική ή Περί κριτηρίου (κανόνας). Στον «Κανόνα» του, λοιπόν, ο Επίκουρος λέγει ότι κριτήρια της αλήθειας είναι οι αισθήσεις, οι προλήψεις, τα συναισθήματα (τα πάθη) καθώς και οι φανταστικές επιβολές της διανοίας τις οποίες πρόσθεσαν αργότερα οι επικούρειοι (μαθητές του Επίκουρου). Ο ίδιος αναφέρεται σ αυτά στην επιτομή που έγραψε για τον Ηρόδοτο και στις «Κύριες Δόξες»).
Για να ολοκληρωθεί η μελέτη του επικούρειου Κανόνα, απομένει να δούμε πώς χρησιμοποιούνται τα κριτήρια του Επίκουρου. Όπως το λέει και η λέξη κριτήριον, η χρήση της αίσθησης και των παραγώγων της σκοπεί στο να μας βοηθά να διατυπώνουμε κρίσεις. Χρησιμοποιούμε τα κριτήριά μας ως μάρτυρες, για να αποφασίσουμε αν συγκεκριμένες απόψεις και αναλύσεις που στοχεύουν στην κατανόηση και ερμηνεία του κόσμου είναι αληθείς ή ψευδείς. Το ιδεώδες για μας θα ήταν, οι γνώμες και οι αναλύσεις μας να είναι διαφανέστατα ορθές και να μη διαστρέφουν τις ενάργειες όπως ονόμαζε ο Επίκουρος τις αυταπόδεικτες-αυτοφανέρωτες αλήθειες των δεδομένων της αντίληψης, διότι αυτές είναι, όπως είδαμε, «Το θεμέλιο κι η βάση» των πάντων.

Σχετικές Δοξες:

Ο Επίκουρος λέει στον Κανών ότι τα κριτήρια της αλήθειας είναι οι αισθήσεις, οι προλήψεις και τα πάθη(συναισθήματα).
ΕΝ ΤΟΙΝΥΝ ΤΩ ΚΑΝΟΝΙ ΛΕΓΩΝ ΕΣΤΙΝ Ο ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ. (Διογένης Λαέρτιος – Βίοι Φιλοσόφων)

Στηριζόμενοι λοιπόν στις αισθήσεις, στις απλές επιβολές είτε στις διανοητικές ή σε όποιο άλλο κριτήριο καθώς επίσης και στα υπάρχοντα πάθη, μπορούμε να βγάζουμε συμπεράσματα και για όσα επιδέχονται επιβεβαίωση και για τα άδηλα.
ΕΤΙ ΤΕ ΚΑΙ ΤΑΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΔΕΙ ΠΑΝΤΩΣ ΤΗΡΕΙΝ ΚΑΙ ΑΠΛΩΣ ΤΑΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΕΠΙΒΟΛΑΣ ΕΙΤΕ ΔΙΑΝΟΙΑΣ ΕΙΘ’ ΟΤΟΥ ΔΗΠΟΤΕ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ, ΟΜΟΙΩΣ ΔΕ ΚΑΙ ΤΑ ΥΠΑΡΧΟΝΤΑ ΠΑΘΗ, ΟΠΩΣ ΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΣΜΕΝΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΔΗΛΟΝ ΕΧΩΜΕΝ ΟΙΣ ΣΗΜΕΙΩΣΟΜΕΘΑ. (Επίκουρος - επιστολή προς Ηρόδοτο)

Αρχή σελίδας


Κοσμολογία

Η άποψη του Επίκουρου για την φύση ορίζεται κατά πρώτο λόγο, από την επιθυμία ν’ αποκλείσει από τη λειτουργία του κόσμου, κάθε επέμβαση υπερφυσικών αιτιών, γιατί αυτή θα αφαιρούσε όλη την ψυχική γαλήνη του ανθρώπου και θα τον κρατούσε σε αδιάλειπτο φόβο από αστάθμητες δυνάμεις.
Υπάρχουν πολλοί και άπειροι κόσμοι, άλλοτε όμοιοι και άλλοτε ανόμοιοι. Είναι υλικοί, προήλθαν από μηχανικές αιτίες κι έχουν για συστατικά τους τα ελάχιστα αδιαχώριστα κομμάτια της ύλης, τα άτομα, και τον άδειο χώρο (κενό). Από την κίνηση και τον συνδυασμό των ατόμων σχηματίζονται όσα βλέπουμε πάνω στη γη και στον ουρανό. ΔΕΝ έχουν δημιουργηθεί από Θεούς.
Ο άνθρωπος πρέπει να μελετά τον κόσμο ξεκινώντας από τις αισθήσεις του, οι οποίες είναι πάντα ορθές.

Αρχή σελίδας


Λάθε Βιώσας - Πολιτικός Βίος

Δυστυχώς δεν έχουν διασωθεί τα βιβλία του Επίκουρου «Περί Αιρέσεων και Φυγών» (περί του τι επιλέγουμε και τι αποφεύγουμε) καθώς και το «Περί Βίων» (περί τρόπου ζωής) στα οποία ο Επίκουρος ανέπτυσσε διεξοδικά το λάθε βιώσας. Από τα κείμενα όμως που σώζονται άλλων Επικούρειων και μη, μπορούμε να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι ο Δάσκαλος προέτρεπε τους μαθητές του να αποφεύγουν τα δημόσια πράγματα και την πολιτική. Το σύνθημα «λάθε βιώσας» δεν ήταν επαναστατική καταγγελία της κοι- νωνίας αλλά συνταγή για την κατάκτηση της γαλήνης.
Την φράση, ο Χαράλαμπος Θεοδωρίδης την αποδίδει ως εξής: «Απόφευγε τις ανόητες επιδιώξεις, τις πράξεις που προκαλούν αντίδραση, ταράζουν τη γαλήνη σου και σε κα- τεβάζουν στο επίπεδο των αφώτιστων και των χυδαίων. Τιμή και δόξα σαν εκείνες δεν έχουν αξία».
Όσον αφορά τον πολιτικό βίο. Η στάση του Επίκουρου προς την πολιτική ξεκινά από την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε τον καιρό μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την κατάργηση κάθε μορφής δημοκρατίας. Συνυπολογίζει βέβαια και τις συνθήκες που επιτρέπουν την επίτευξη της αταραξίας. Ως προς αυτό, ο πολιτικός βίος, είναι αθέμιτος ανταγωνισμός ή δεσμωτήριο, εκ του οποίου καλείται να απομα- κρυνθεί όσο γίνεται περισσότερο ο σοφός. Το σίγουρο είναι ότι όποιος ασχολήθηκε με την πολιτική πληγώθηκε.
Ο Χ. Θεοδωρίδης μας μεταφέρει απ’ τα γραπτά του Φιλόδημου που βρέθηκαν στο Ερ- κουλάνο: «Αν καλοεξετάσει κανείς τι είναι εχθρικότερο για τη φιλία και τι παραγωγι- κότερο για την έχθρα, θα βρει την πολιτική, επειδή αυτή δίνει αφορμή στη ζήλια και γεννά τη συντρόφισσά της, την φιλοπρωτία, και τις διαφωνίες και αντιθέσεις». Επίσης απ’ τον Πλούταρχο (Περί ευθυμίας): «Όσοι φλέγονται από επιθυμία και φιλοδοξία και δεν μπορούν να κάνουν διαφορετικά, ας ακολουθήσουν τη φυσική τους ορμή για πολι- τική. Γιατί η απραγμοσύνη θα τους ταράξει περισσότερο και θα τους πληγώσει, όσο δεν τους γίνεται αυτό που ορέγονται».

Σχετικές Δόξες:
Ο σοφός ούτε θα πολιτευτεί, όπως είπε (ο Επίκουρος) στο πρώτο βιβλίο Περί Βίων.
ΟΥΔΕ ΠΟΛΙΤΕΥΣΕΤΑΙ, ΩΣ ΕΝ ΤΗ ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙ ΒΙΩΝ. (Διογένης Λαέρτιος – Βίοι Φιλοσόφων,10.119)

Ο Επίκουρος είπε, ο σοφός δεν ασχολείται με την πολιτική εκτός αν συντρέχoυν σοβαροί λόγοι.
Epicurus ait: Non accedet ad rem publicam sapiens, nisi si quid intervenerit (ΠΕΡΙ ΗΣΥΧΙΑΣ – Σενέκας 30.2)
*πηγή ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ – ΚΕΙΜΕΝΑ – ΠΗΓΕΣ (εκδόσεις ΘΥΡΑΘΕΝ)

Γιατί λοιπόν να τρέχουμε πίσω από πράγματα που τα ορίζουν οι άλλοι;.
ΤΙ ΟΥΝ ΜΕΤΑΔΙΩΚΟΜΕΝ ΠΡΑΓΜΑ ΤΟΙΟΥΤΟΝ, ΟΥ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑΝ ΕΧΟΥΣΙΝ ΑΛΛΟΙ; (Διογένης Οινοανδέας - Μεγάλη επιγραφή,αποσπ.112.1.8)

Αρχή σελίδας


Μετέωρα - Φαινόμενα

Στην επιστολή του Επίκουρου προς Ηρόδοτο, όσον αφορά τα Μετέωρα, διαβάζουμε:
«Αν δεν μας βασάνιζαν οι φόβοι απ’ τα ουράνια φαινόμενα κι απ’ το θάνατο, η υποψία δηλαδή μήπως είναι κάτι τρομερό, κι ακόμα η άγνοια του ορίου των πόνων και των επιθυμιών, δεν θα χρειαζόμασταν φυσική επιστήμη. Αν εξετάσουμε προσεκτικά όλα αυτά, θα εξακριβώσουμε την αιτία της ταραχής και του φόβου. Έτσι θα απαλλαγούμε γενικά από τους φόβους, ερμηνεύοντας σωστά τα ουράνια φαινόμενα και τα άλλα συμπτώματα, αυτά που γεμίζουν μέγιστους φόβους τους ανθρώπους. Δεν πρέπει να νομίζουμε πως η κίνηση, η αλλαγή στην κατεύθυνση, η έκλειψη, η ανατολή, η δύση και τα παρόμοια φαινόμενα στα ουράνια σώματα γίνονται με την ενέργεια κανενός».
Στην ερμηνεία των φαινομένων πρέπει να προχωρήσουμε έχοντας ξεκαθαρισμένο το βασικό, πως ο κόσμος στην ουσία του είναι υλικός και πως όλα εδώ κάτω καθώς και πάνω από τα κεφάλια μας γίνονται με συνδυασμό των ατόμων, χωρίς να μπαίνουν στη μέση μυστικές δυνάμεις.

Αρχή σελίδας


Νους -Νοείν

Η λειτουργία της σκέψης δεν είναι κάτι το ξένο αλλά καθαρή οργανική ιδιότητα της ύλης. Όταν η παρατήρηση διακομίζει μέσω των αισθήσεων τις διαφορές και αλλαγές του πραγματικού, (το διαφορετικό, το όμοιο, το ανόμοιο ) η νόηση αναλαμβάνει την εκμάθηση του γενικού στον άνθρωπο.
Το νοείν αναπτύχθηκε από την πράξη κι’ από τον αγώνα της ύπαρξης και όχι για να αποτελέσει το όργανο της «καθαρής γνώσης».
Μέσα στη εξελικτική πορεία, βέβαια, το σκέπτεσθαι, οι πνευματικές δυνάμεις του ανθρώπου χρησιμοποιήθηκαν για την τελειοποίηση της ανθρώπινης πρακτικής, ενώ ταυτόχρονα οι ίδιες (οι πνευματικές δυνάμεις) τελειοποιούνταν.

Αρχή σελίδας


Oλιγάρκεια

Για όποιον δεν είναι το ολίγον ικανό, τίποτε δεν είναι ικανό. Έλεγε δε(ο Επίκουρος), πως έτοιμος είναι να διαγωνισθεί με τον Δία υπέρ ευδαιμονίας, φθάνει να έχει μάζα και νερό.
Ω ΟΛΙΓΟΝ ΟΥΧ ΙΚΑΝΟΝ, ΑΛΛΑ ΤΟΥΤΩ ΓΕ ΟΥΔΕΝ ΙΚΑΝΟΝ. ΕΛΕΓΕ ΔΕ ΕΤΟΙΜΩΣ ΕΧΕΙΝ ΚΑΙ ΤΩ ΔΙΙ ΥΠΕΡ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑΣ ΔΙΑΓΩΝΙΖΕΣΘΑΙ, ΜΑΖΑΝ ΕΧΩ ΚΑΙ ΥΔΩΡ.( Αιλιανός, IV13)

Αρχή σελίδας


Πάθη

Είναι τα συμβάντα που έχουν επίδραση στον άνθρωπο. Τα διάφορα πάθη, χαρακτηρίζονται με την έννοια με την οποία προσλαμβάνονται από τον άνθρωπο. (π.χ. φιλία, εχθρότητα, φρίκη, χαρά κ.λπ.)
Είναι ταυτόσημα με ό,τι εννοούμε όταν χρησιμοποιούμε τον όρο συναισθήματα. Τα βασικά πάθη δηλαδή, αυτά από τα οποία απορρέουν και στα οποία ανάγονται όλα τα άλλα, είναι δύο κατά τον Επίκουρο: Η ευαρέσκεια (ηδονή) και η δυσαρέσκεια (πόνος), κοινά σε κάθε έμψυχο.

Αρχή σελίδας


Παράσταση (Ενάργεια)

Είναι η συγκεκριμένη εικόνα των καθ’ έκαστα αντικειμένων και φαινομένων του εξωτερικού κόσμου, που παίρνει ο άνθρωπος διά μέσου των αισθήσεων. Εξ’ αυτού και συνήθως αναφερόμαστε «.. η παράσταση του ... τάδε...». Όσον αφορά την «ενάργεια» κανονικά είναι ιδιότητα της παράστασης. Η παράσταση είναι το υποκείμενο της ενάργειας.
Πολλές φορές, στη διδασκαλία του Επίκουρου η λέξη παράσταση ταυτίζεται με την ενάργεια και σημαίνει την πλήρη, καθαρή αντίληψη που συνεπάγονται οι αισθήσεις. Σε χρήση είναι και ο όρος «εναργής παράσταση» που είναι ακριβέστερος.

Αρχή σελίδας


Παραστό

Το αντικείμενο, η γενεσιουργός αιτία της παράστασης (βλέπε στο λήμμα), χωρίς την οποία δεν υπάρχει παράσταση ( π.χ. κάποιο πράγμα που βλέπουμε, κάποια μουσική που ακούμε, κάποια σκέψη που κάνουμε κ.λπ.).

Αρχή σελίδας


Παρέγκλιση

Ο Λουκρήτιος γράφει: «...Όταν τα άτομα φέρονται από το ίδιο τους το βάρος σε ευθεία γραμμή προς τα κάτω μέσα στο κενό, σε στιγμές ακαθόριστες και σε τόπους ακαθόριστους, περεγκλίνουν κάπως από την τροχιά τους, τόσο μόνο, όσο που να μπορείς να πεις ότι διαφοροποιήθηκε η κίνησή τους. Αν δεν υπήρχε αυτή η παρέγκλιση, όλα θα κατευθύνονταν σαν σταγόνες της βροχής παράλληλα προς τα τρίσβαθα του κενού, και καμία επαφή, καμιά πρόσκρουση δεν θα γινόταν ανάμεσα στα αρχικά στοιχεία, κι έτσι η φύση δεν θα δημιουργούσε τίποτα...».
Όλα τα σώματα και τα όντα, λοιπόν, γεννιούνται από τους συνδυασμούς που παράγονται μέσα από μία ατελείωτη σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων που έχουν προκληθεί από τις άστατες παρεγκλίσεις των ατόμων. Μία διαδικασία γίγνεσθαι Συνεπώς, δεν θα μπορούσε να υπάρξει κανένας φυσικός κόσμος, εάν δεν υπήρχαν τα παρεγκλίνοντα άτομα, δεν θα προέκυπτε καμιά διαδικασία γίγνεσθαι και θα υπήρχε μόνο μία μονότονη και αδιάκοπη βροχή ατόμων μέσα στο διάστημα.
Κατά τον Επίκουρο η απόκλιση αυτή των ατόμων δεν είναι προϊόν κάποιας εξωτερικής αιτίας ή συνέπεια μιας αλλαγής, που σημειώθηκε μέσα στα ίδια τα αποκλίνοντα άτομα, αλλά πρόκειται για μία εντελώς τυχαία εκδήλωση.
Η τυχαία αυτή εκδήλωση αναγνωρίζεται ως η αιτία της Δημιουργείας, χωρίς άλλη μεσολάβηση υπερκόσμιων δυνάμεων.
Με τον τρόπο αυτό, εξηγείται και η εγγενής τυχαιότητα στην φύση του κόσμου. Ο Επίκουρος, παραδεχόμενος την παρέγκλιση, επιτυγχάνει ταυτόχρονα:
Θεμελιώνει την δημιουργία και την οργάνωση του κόσμου σε υλιστική βάση. Απαλλάσσει τη λειτουργία του από κάθε ντετερμινιστικό δεσμό δηλαδή από κάθε ολίσθημα προς οιαδήποτε Θεολογία, Πρόνοια, Λογικό Σχέδιο, κ.λπ.
Τέλος, και κατά συνέπεια, ξεφεύγει από την τυραννία της αναγκαιότητας, (δηλαδή τον ντετερμινισμό του Δημόκριτου), ώστε να επιτρέψει στον άνθρωπο την ελευθερία της βούλησης.

Αρχή σελίδας


Παρρησία

Η ελεύθερη και θαρρετή έκφραση γνώμης

Σχετικές Δόξες:

Ως Επικούρειοι έχουμε την πρόθεση
ότι με πολλή πεποίθηση θα διδάξουμε τους άλλους
και τώρα και όταν διαπρέψουμε,
όσοι έτσι απότομα γεννηθούμε από τους καθηγητές,
αλλά το ενωτικό και πιο σημαντικό
είναι ότι θα πειθαρχούμε στον Επίκουρο,
σύμφωνα με τον οποίο επιλέξαμε να ζούμε
καθώς και στην ελεύθερη και θαρρετή έκφραση γνώμης.
ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΩΝ ΠΡΟΘΕΣΙΣ
ΜΕΤΑ ΠΟΛΛΗΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΩΣ ΑΛΛΟΥΣ ΝΟΥΘΕΤΗΣΟΜΕΝ
ΚΑΙ ΝΥΝ ΚΑΙ ΔΙΑΠΡΕΨΑΝΤΕΣ
ΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΟΥΤΩΣ ΑΠΟΤΟΜΟΙ ΓΕΝΗΘΕΝΤΕΣ
ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΝΕΧΟΝ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΤΑΤΟΝ
ΕΠΙΚΟΥΡΩΙ ΚΑΘ’ ΟΝ ΖΗΝ ΗΙΡΗΜΕΘΑ ΠΕΙΘΑΡΧΗΣΟΜΕΝ
ΩΣ ΚΑΙ ΠΑΡΡΗΣΙΑΙ
(Φιλόδημου, Περί Παρρησίας, 45 - αποδ.Χρήστος Γιαπιτζάκης )

Αρχή σελίδας


Πεπρωμένο - ειμαρμένη

Ο επικούρειος περιγελά το πεπρωμένο, που κάποιοι το παρουσιάζουν σαν απόλυτο κυρίαρχο των πάντων, λέγοντας ότι από τα πράγματα κάποια γίνονται από ανάγκη, κάποια άλλα από τύχη και κάποια άλλα τέλος από την δική μας βούληση. Η μεν ανάγκη δεν υπόκειται σε ευθύνη, η τύχη από την άλλη μεριά είναι άστατη, αλλά η ελευθερία μας δεν εξουσιάζεται από κανέναν άλλον και φυσικά επιδέχεται τον ψόγο όσο και τον έπαινο. (αποδ. Λεωνίδας Αλεξανδρίδης)

..τὴν δὲ ὑπό τινων δεσπότιν εἰσαγομένην πάντων ἐγγελῶντος <εἱμαρμένην καὶ μᾶλλον ἃ μὲν κατ' ἀνάγκην γίνεσθαι λέγοντος>, ἃ δὲ ἀπὸ τύχης, ἃ δὲ παρ' ἡμᾶς διὰ τὸ τὴν μὲν ἀνάγκην ἀνυπεύθυνον εἶναι, τὴν δὲ τύχην ἄστατον ὁρᾶν, τὸ δὲ παρ' ἡμᾶς ἀδέσποτον ᾧ.. (ΔΛ.Ι.133, Επίκουρος στον Μενοικέα)

Αρχή σελίδας


Πόνος (άλγος)

Πόνος είναι η αποδιοργάνωση της φυσικής ισορροπίας. Η απουσία πόνου είναι ή ύψιστη μορφή σωματικής ηδονής. Πόνος προκαλείται από την έλλειψη των αγαθών, αλλά μάλλον υφίσταται κανείς ανώφελο πόνο εξαιτίας κάποιας ματαιοδοξίας. Η ανεκπλήρωτη φυσική και αναγκαία επιθυμία προκαλεί πόνο.
Για τον πόνο μας λέει ο Πλούταρχος ότι οι Επικούρειοι έλεγαν ότι οι δυνατοί πόνοι φεύγουν σύντομα, ενώ οι μακροχρόνιοι δεν είναι δυνατοί.

Σχετικές δόξες

ΕΠIV Το κάθε συναίσθημα πόνου είναι ευκαταφρόνητο(ασήμαντο). Ο μεν έντονος πόνος είναι σύντομος ως προς το χρόνο που διαρκεί. Ο δε χρόνιος πόνος της σαρκός, είναι ήπιος.
ΠΑΣΑ ΑΛΓΗΔΩΝ ΕΥΚΑΤΑΦΡΟΝΗΤΟΣ. Η ΓΑΡ ΣΥΝΤΟΝΟΝ ΕΧΟΥΣΑ ΤΟ ΠΟΝΟΥΝ ΣΥΝΤΟΜΟΝ ΕΧΕΙ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟΝ, Η ΔΕ ΧΡΟΝΙΖΟΥΣΑ ΠΕΡΙ ΤΗΝ ΣΑΡΚΑ ΑΒΛΗΧΡΟΝ ΕΧΕΙ ΤΟΝ ΠΟΝΟΝ.

ΚΔIV Δεν διαρκεί συνεχώς ο σωματικός πόνος, αλλά ο μεν ακρότατος πόνος διαρκεί ελάχιστα, ο δε πόνος που υπερβαίνει την ηδονή του σώματος δεν διαρκεί πολλές ημέρες. Οι δε πολυχρόνιες αρρώστιες έχουν πλεονάζουσες τις ηδονές έναντι των πόνων στο σώμα. (αποδ. Τάκης Παναγιωτόπουλος)
Οὐ χρονίζει τὸ ἀλγοῦν συνεχῶς ἐν τῇ σαρκί, ἀλλὰ τὸ μὲν ἄκρον τὸν ἐλάχιστον χρόνον πάρεστι, τὸ δὲ μόνον ὑπερτεῖνον τὸ ἡδόμενον κατὰ σάρκα οὐ πολλὰς ἡμέρας συμμένει. αἱ δὲ πολυχρόνιοι τῶν ἀρρωστιῶν πλεονάζον ἔχουσι τὸ ἡδόμενον ἐν τῇ σαρκὶ ἤπερ τὸ ἀλγοῦν.

Αρχή σελίδας


Προαίρεση

Η εκδήλωση προτίμησης ή επιλογής, σύμφωνα με την ελεύθερη βούληση.

Επίκουρος (πάντα) κατ' ανάγκην, κατά προαίρεσιν, κατά τύχην (γίνεσθαι).
(Stob. ecl. phys. 6, 17) (AETIVS ι 29, 5 p. 326, 3 D. - US375)

Αρχή σελίδας


Προλήψεις

Είναι παραστάσεις (βλέπε σχετικό λήμμα) ή έννοιες που γεννήθηκαν από τις εντυπώσεις που παραμένουν στο νου σαν αποταμίευμα, ή καταθέσεις (π.χ. επειδή από προηγούμενες εμπειρίες, έχουμε προληπτικά την εικόνα του προβάτου στο νού μας, γι’ αυτό και το αναγνωρίζουμε όταν το αντικρύσουμε).
Φανερά, οι προλήψεις δημιουργούνται από την επανάληψη των παραστάσεων.

Αρχή σελίδας


Προτιμήσεις και αποφυγές

Ανάγουμε κάθε προτίμηση και κάθε αποφυγή εις την υγεία του σώματος και εις την αταραξία της ψυχής, αυτός είναι ο σκοπός της ευχάριστης και γαλήνιας ζωής.
ΠΑΣΑΝ ΑΙΡΕΣΙΝ ΚΑΙ ΦΥΓΗΝ ΕΠΑΝΑΓΕΙΝ ΟΙΔΕΝ ΕΠΙ ΤΗΝ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΥΓΙΕΙΑΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΑΤΑΡΑΞΙΑΝ, ΕΠΕΙ ΤΟΥΤΟ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΩΣ ΖΗΝ ΕΣΤΙ ΤΕΛΟΣ. (Επίκουρος - Επιστολή προς Μενοικέα)

Αρχή σελίδας


Σφάλμα

Η απόκλιση από την αλήθεια. Για τα σφάλματα φταίει η μη ορθή ανθρώπινη κρίση. Τα σφάλματα δεν οφείλονται στο ότι ή αίσθηση δεν αληθεύει, αλλά στο ότι ο νους δεν ερμηνεύει σωστά τα δεδομένα που παρέχει η αίσθηση.

Αρχή σελίδας


Τετραφάρμακος

Η συνοπτική προτροπή τεσσάρων συμβουλών των Επικούρειων για την επίτευξη της ευτυχισμένης ζωής. Η τετραφάρμακος συμβουλή θέλει να απαλλάξει τον άνθρωπο από τις φοβίες του και να κατανοήσει ότι μπορεί να ζήσει φυσική ζωή με λίγα . Είναι η εξής: «Ο θεός δεν είναι επίφοβος, ο θάνατος δεν προκαλεί ανησυχία, το καλό κερδίζεται εύκολα και το κακό αντέχεται εύκολα».

Αρχή σελίδας


Τύχη

Η τύχη δεν είναι κανένας θεός, όπως πιστεύουν μερικοί, γιατί ο θεός δεν κάνει τίποτε άτακτα.
Η τύχη κατά τον Επίκουρο δεν πρέπει να ταυτιστεί με ότι μάς είναι άγνωστο ως προς τα αίτιά του. Η τύχη είναι αντικειμενική με την έννοια ότι οι εξελίξεις προκύπτουν περισσότερο από την πιθανότητα παρά από την αναγκαιότητα. Έτσι ο φιλόσοφος ανοίγει τοδρόμο για μία πιο εύκαμπτη κατανόηση του νόμου που κυβερνά το σύμπαν.
«Η φύση μας διδάσκει να θεωρούμε μικρά τα όσα μας φέρνει η τύχη, επίσης, μας διδάσκει, όταν είμαστε τυχεροί να μην αγνοούμε την ατυχία, αλλά κι όταν δυστυχούμε να μην υπερεκτιμούμε την καλοτυχία και να δεχόμαστε ατάραχοι τα καλά που μας φέρνει η τύχη, αλλά και να είμαστε προετοιμασμένοι να αντιταχθούμε σε όσα μας φαίνονται κακά, ακόμα, μας διδάσκει πως όλα όσα οι πολλοί θεωρούν καλά και κακά είναι εφήμερα και πως η σοφία δεν έχει απολύτως τίποτα κοινό με την τύχη» (Προς Μαρκέλλαν Πορφύριος).
Ο Επίκουρος δε θεοποιεί την τύχη και φυσικά απορρίπτει τη μαντική και διαφωνεί με την έννοια της Ειμαρμένης, τονίζοντας ότι δεν υπάρχει μόνο αναγκαιότητα, αλλά και τυχαιότητα. Όταν κάποιος κατανοήσει ότι η Ειμαρμένη είναι πλάνη, θα καταλάβει ότι η μαντική δεν έχει στήριγμα.

Σχετικές Δόξες:
Tην τύχη (ο σοφός) όμως ούτε θεό την θεωρεί, όπως πιστεύουν οι πολλοί άνθρωποι, ούτε πάλι την θεωρεί ως αβέβαιη αιτία, δεν πιστεύει ότι από την τύχη δίνεται το καλό ή το κακό στους ανθρώπους για μια ευδαίμονα ζωή, αλλά όμως παρέχει την ευκαιρία και την αρχή για μεγάλα καλά ή μεγάλα δεινά. Πιστεύει τελικά ότι είναι καλύτερα να ατυχήσει σε κάτι που σκέφτηκε σωστά, παρά να ευτυχήσει χωρίς να έχει συλλογιστεί, γιατί είναι καλύτερο στις ανθρώπινες πράξεις να αποτύχει εκείνο που επιλέχθηκε σωστά, παρά να επιτύχει από ευνοϊκή τύχη εκείνο που κακώς επιλέχθηκε.
τὴν δὲ τύχην οὔτε θεὸν ὡς οἱ πολλοὶ νομίζουσιν ὑπολαμβάνοντος (οὐθὲν γὰρ ἀτάκτως θεῷ πράττεται) οὔτε ἀβέβαιον αἰτίαν (<οὐκ> οἴεται μὲν γὰρ ἀγαθὸν ἢ κακὸν ἐκ ταύτης πρὸς τὸ μακαρίως ζῆν ἀνθρώποις δίδοσθαι, ἀρχὰς μέντοι μεγάλων ἀγαθῶν ἢ κακῶν ὑπὸ ταύτης χορηγεῖσθαι), κρεῖττον εἶναι νομίζοντος εὐλογίστως ἀτυχεῖν ἢ ἀλογίστως εὐτυχεῖν· (ΔΛ.Ι.134, Επίκουρος στον Μενοικέα, αποδ. Λεωνίδας Αλεξανδρίδης)

Λίγα στο Σοφό η τύχη προσθέτει, τα δε μέγιστα και κυριώτατα ο λογισμός σπεύδει να τα επιτεύξει και κατά τον συνεχή χρόνο του βίου να διοικεί και να διοικήσει.
ΒΡΑΧΕΑ ΣΟΦΩ ΤΥΧΗ ΠΑΡΕΜΠΙΠΤΕΙ, ΤΑ ΔΕ ΜΕΓΙΣΤΑ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΤΑΤΑ Ο ΛΟΓΙΣΜΟΣ ΔΙΩΚΗΚΕ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΣΥΝΕΧΗ ΧΡΟΝΟΝ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΔΙΟΙΚΕΙ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΕΙ. (Επίκουρου Κύριαι Δόξαι - XVI)

Αρχή σελίδας


Φανταστικές επιβολές της διανοίας

Οι φανταστικές επιβουλές της διανοίας αποτελούν το τέταρτο γνωσιολογικό κριτήριο του Επικούρειου Κανόνα.
Ο όρος έστω και ελαφρά παραλλαγμένος αναφέρεται από τον ίδιο τον Δάσκαλο στην προς Ηρόδοτο επιστολή.
«Θα πρέπει οπωσδήποτε να στηριζόμαστε στις αισθήσεις μας και δίχως άλλο στην άμεση αντίληψη του νού είτε σε κάποιο άλλο κριτήριο καθώς και στα υπάρχοντα συναισθήματα ώστε να έχουμε μία βάση για να βγάζουμε ασφαλή συμπεράσματα και για τα προσμένοντα επιβεβαίωση και για τα μη προφανή».
Δηλαδή ο νους μπορεί να έχει «άμεση αντίληψη», να επεμβαίνει στο χώρο των παθημάτων και των προλήψεων «άμεσα» χωρίς διαμεσολάβηση, των αισθήσεων, χωρίς εξωτερική αιτία διέγερσης, αλλά από «άμεση αντίληψη».
Αυτή είναι η λειτουργία της φαντασίας που μπορεί να διεγείρεται είτε από εξωτερικά ερεθίσματα, είτε από εξωτερικά ερεθίσματα αλλά παραμορφωμένα (κατά την πρόσληψη ή κατά τον σχηματισμό της παράστασης) , είτε όμως από την ικανότητα του νού να διαχειρίζεται το απόθεμα των προλήψεων στο οποίο έχει «άμεση αντίληψη».
(βλέπε στα σχετικά λήμματα Αισθήσεις, πάθη, παραστάσεις,νους, προλήψεις)

Αρχή σελίδας


Φιλία

Στην αρχαιότητα ονομαστότερη από κάθε άλλη, ακόμα και από την Πυθαγόρεια, έγινε η Επικούρεια φιλία.
Αποτελεί αφ’ εαυτής σοφία και μάλιστα ανώτερη μορφή αυτής, αφού θεωρείται αγαθό, όχι απλά νοητό, αλλά αθάνατο. Ο γενναίος (ανώτερος άνθρωπος) απασχολείται με τη σοφία και τη φιλία. Από αυτά το ένα είναι θνητό και το άλλο αθάνατο, καθώς χαρίζει ευτυχία παρόμοια με εκείνη που απολαμβάνουν οι Αθάνατοι Θεοί. Οι φιλίες είναι λοιπόν ωφέλιμες καταστάσεις για τον γαλήνιο βίο αλλά και ένας αυτοσκοπός.
Ο ίδιος ο Επίκουρος λέει, όπως μας αναφέρει ο Κικέρων, πως απ’ όλα τα πράματα που η σοφία ετοίμασε για να κάνει τη ζωή ευτυχισμένη, τίποτε δεν είναι μεγαλύτερο, τίποτε γονιμότερο, τίποτε πιο ευχάριστο από τη φιλία. Αυτό το έδειξε όχι μόνο με τα λόγια, παρά πολύ περισσότερο με τη ζωή, τις πράξεις και το ήθος του.
Στον Κήπο, η φιλία, αποτελούσε βασική πρακτική του καθημερινού βίου. Οι δεσμοί της φιλίας ξεκινούν από την ωφέλεια. Η ωφέλεια μπορεί να είναι άμεση, ή προσδοκώμενη ή φαντασιακή (οπότε κερδίζουμε ένα αίσθημα ασφάλειας ). Άρα, στην αρχή δεν αγαπάμε τους φίλους μας παρά μόνον για τον εαυτό μας. Με την πάροδο του χρόνου όμως, με τη συνήθεια, δενόμαστε με αυτούς και έτσι η φιλία, κατορθώνει να μας κάνει τους φίλους αγαπητούς, γι’ αυτούς τους ίδιους.
Για τη φύση της επικούρειας φιλίας, αναπτύχθηκε και η θεωρία ότι σχηματίζεται μεταξύ των φίλων ένα είδος ανεκδήλωτης συμφωνίας με την οποία αγαπιούνται ο ένας με τον άλλον όχι λιγώτερο από ό,τι καθένας αγαπάει τον εαυτό του.

Σχετικές Δόξες:
Από όσα η σοφία προετοιμάζει στην μακαριότητα όλου του βίου, το μέγιστο είναι η απόκτηση της φιλίας.
ΩΝ Η ΣΟΦΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΖΕΤΑΙ ΕΙΣ ΤΗΝ ΤΟΥ ΟΛΟΥ ΒΙΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΤΗΤΑ ΠΟΛΥ ΜΕΓΙΣΤΟΝ ΕΣΤΙΝ Η ΤΗΣ ΦΙΛΙΑΣ ΚΤΗΣΙΣ. (Επίκουρου Κύριαι Δόξαι - XXVII)

Αρχή σελίδας


Φιλοπατρία

Ο Επίκουρος κατονομάζει την φιλοπατρία ως αρετή.Αυτό σημαίνει πως ικανοποιεί κάποια ανάγκη. H ανάγκη που ικανοποιείται είναι η κοινωνικότητα και είναι φυσική ανάγκη. Γιατί ο άνθρωπος στον Επίκουρο, και σ’ όλη την Ελληνική αντίληψη για τον κόσμο, ο άνθρωπος, νοείται πάντα σε σχέση με το κοινωνικό του περίγυρο.
H ικανοποίηση λοιπόν της ανάγκης του ανθρώπου να ζεί με τους όμοιούς του, η ικανοποίηση της ανάγκης να έρχεται σε επαφή με οικεία πρόσωπα, τόπους, τρόπους συμπε- ριφοράς οικείους και αγαπημένους, η ικανοποίηση αυτής της ανάγκης αποφέρει ηδονικό συναίσθημα.
Έτσι, η φιλοπατρία καταξιώνεται σαν Επικούρεια αρετή. Ο Επικουρισμός είναι διεθνής και πανανθρώπινος, δεν είναι όμως άπατρις και κοσμοπολίτης. Δηλαδή, ο Επικουρισμός έρχεται όχι να ακρωτηριάσει, αλλά να πλουτίσει συναισθηματικά τον άνθρωπο.

Αρχή σελίδας


Φιλοσοφία

Είναι αποκλειστικό μέσο για την ηθική τελείωση των ανθρώπων. Ο Επικούρειος ορισμός της φιλοσοφίας κατά τον Σέξτο τον εμπειρικό: «Η φιλοσοφία υπηρετεί την ζωή και έχει μοναδικό σκοπό όπως κάθε γνώση ή ενέργεια να φέρει την γαλήνη και την ευτυχία».
«Μάταιος είναι ο λόγος του φιλοσόφου που δεν θεραπεύει κανένα ανθρώπινο πάθος. Γιατί, όπως η ιατρική δεν ωφελεί παρά μόνο αν θεραπεύσει τις ασθένειες του σώματος, έτσι και η φιλοσοφία δεν προσφέρει τίποτα παρά μόνο αν διώχνει τα πάθη της ψυχής» (Πορφυρίου «Προς Μαρκέλλαν»).
Ο Επίκουρος προέτρεπε τους μαθητές του να φιλοσοφούν, είτε είναι νέοι είτε γέροι, αφού την ευδαιμονία όλοι την αναζητούν. Στις ανθρώπινες πράξεις, έλεγε, καλύτερα να πάει στραβά κάτι το οποίο βασίστηκε σε σωστή κρίση, παρά να πετύχει ένας σκοπός που δεν τέθηκε με σωστή κρίση.

Αρχή σελίδας


Φρόνηση

Πρωταρχική αρετή αφού διδάσκει στον άνθρωπο τι πρέπει να επιζητεί και τι να αποφεύγει. Χρειαζόμαστε τη Φρόνηση, για να μας απαλλάξει από τους φόβους και τις ορμές μας, να ξεριζώσει όλα τα λάθη και τις προκαταλήψεις και να μας υπηρετήσει σαν αλάνθαστος οδηγός για την επίτευξη της ηδονής. Και μόνο η Φρόνηση μπορεί να αποδιώξει την θλίψη απ` τις καρδίες μας και να μας προστατέψει από την ανησυχία και το φόβο, αν την αφήσεις να σε δασκαλέψει, θα μπορέσεις να ζήσεις γαλήνια και να σβήσεις τις πυ- ρακτωμένες φλόγες της επιθυμίας. Γιατί οι επιθυμίες είναι ανίκανες να βρουν ικανοποίηση και δεν καταστρέφουν μόνο μεμονωμένα άτομα μα οικογένειες ολόκληρες, και μάλιστα συχνά ταρακουνούν τα θεμέλια του κράτους.
Επομένως, μόνο ο Σοφός, που κλαδεύει την οργιώδη βλάστηση της ματαιοδοξίας και των λαθών, έχει την δυνατότητα να ζήσει ανενόχλητος από τη θλίψη και το φόβο, ευχαριστημένος μέσα στα όρια που έχει θέσει η φύση των πραγμάτων.

Αρχή σελίδας


Φύση

Για τη μελέτη της φύσης ο Επίκουρος ήταν κατηγορηματικός. Δε δεχόταν υποθέσεις που δεν αποδεικνύονταν επιστημονικά ή που δε στηρίζονταν πουθενά. Όλα τα φυσικά φαινόμενα στηρίζονται σε φυσικά αίτια. Αν δεν τα αναγνωρίσουμε έτσι, κινούμαστε μέσα στο ψέμα και στην πλάνη. Αυτός ήταν και ένας λόγος που ασχολήθηκε με τα μετέωρα, προκειμένου να καταδείξει τις αιτίες των ουρανίων φαινομένων. Δεν ήταν όμως ο μόνος.
Ένας άλλος λόγος ήταν να απομυθοποιήσει αυτά τα φαινόμενα από τη θεοποίηση που υπέστησαν, ώστε ο άνθρωπος να απαλλαγεί από τις δεισιδαιμονίες και το φόβο που προκαλεί η άγνοια και η αμάθεια και τον κρατά δέσμιο σε όλη του τη ζωή. Όταν κατανοήσει ότι το κάθε φαινόμενο οφείλεται σε κάποια φυσικά αίτια, αποδεσμεύεται από τους φόβους του και διασφαλίζει την ιδανική κατάσταση της ζωής, την ψυχική γαλήνη (αταραξία). Κατανοώντας τη φύση ο άνθρωπος ολοκληρώνεται, διαλύει τους μύθους και λυτρώνεται από την άγνοια και την αμάθεια.
Γνωρίζοντας λοιπόν τη φύση καταχτούμε τη θέση που μάς αρμόζει μέσα στη φύση, γινόμαστε ηθικότεροι. Αυτή είναι η φιλοσοφία του Επίκουρου, η τέχνη του ευ ζην, γιατί και η ευχάριστη ζωή είναι τέχνη!

Αρχή σελίδας


Φυσική (επικούρεια φυσική)

Ο όρος «φυσική» καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα γνωστικών κατηγοριών: από τα άστρα μέχρι την φύση της ψυχής των έμβιων όντων, κι από τα άτομα και τον σχηματισμό της ύλης μέχρι το φαινόμενο της γλώσσας των ανθρώπων.
Οι θεμελιώδεις αρχές της επικούρειας φυσικής είναι οι εξής:
1. Τίποτα δεν δημιουργείται εκ τον μη όντος. Τα πάντα συμβαίνουν σύμφωνα με φυσικούς νόμους, χωρίς θεϊκή παρέμβαση. Η ύλη δεν πλάστηκε.
2. Τίποτα δεν αφανίζεται στο μηδέν. Αυτή η δεύτερη αρχή σημαίνει ότι η συνολική ποσότητα της ύλης δεν λιγοστεύει. Είναι η αρχή της διατήρησης της ύλης, σύμφωνα με την οποία κανένα πράγμα δεν οδηγείται στην απόλυτη ανυπαρξία αλλά διαλύεται στα συνθετικά μέρη του.
3. Τα πρωταρχικά στοιχεία της ύλης είναι τα άτομα (αδιαίρετα) σωματίδια το μάτι δεν μπορεί να τα διακρίνει κι ωστόσο υπάρχουν.
4. Τίποτα δεν μπορεί να αγγίξει ή να αγγιχτεί αν δεν είναι σώμα.
5. Το κενό είναι άψαυστο, όμως υπάρχει.
6. Το σύμπαν είναι άπειρο.
7. Πέρα από τα σώματα και το κενό, τίποτα δεν είναι αληθινό.
8. Τα σώματα είναι είτε άτομα είτε ενώσεις ατόμων. Τα άτομα είναι στερεά, δεν περιέχουν κενό και είναι άφθαρτα.
9. Τα άτομα βρίσκονται πάντοτε σε κίνηση - έχουν δική τους κίνηση στο κενό είναι γραμμική, μέσα στα σώματα είναι παλμική.
10. Ανά πάσα στιγμή μπορούν τα άτομα να παρεκκλίνουν ελαφρά από την ευθεία κίνηση, να συγκρουστούν, να αλλάξουν φορά, να ενωθούν με άλλα άτομα, σχηματίζοντας σύνθετα σώματα.
11. Τα έμβια όντα με αίσθηση δεν είναι παρά άτομα συνδυασμένα με ειδικά κατάλληλο τρόπο.
12. Η αίσθηση είναι αξιόπιστη διότι δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από κάτι πιο αξιόπιστο απ’ αυτήν.
Η επικούρεια ηθική, δηλαδή ο τρόπος ζωής που προκρίνει ο Επίκουρος, ήταν και είναι ελκυστική από μόνη της ρεαλιστική και άμεσα δεμένη με τις φυσικές και συναισθηματικές ανάγκες των φυσιολογικών ανθρώπων. Όμως η ηθική αυτή, θέλει να πιστεύει ότι είναι τέτοια διότι συναρτάται αρμονικά με την αληθινή φύση του σύμπαντος κόσμου. Είναι λοιπόν ουσιώδης η μελέτη και κατανόηση των αρχών της υλιστικής επικούρειας φυσικής, πάνω στις οποίες εδράζεται ολόκληρο το θεωρητικό σύστημα του Επίκουρου.

Σχετικές Δόξες:
Η φυσιολογία (η μελέτη της Φύσης, η επιστήμη) παρασκευάζει ανθρώπους που ούτε καυχιούνται, ούτε είναι αερολόγοι, ούτε επιδεικνύουν την περιμάχητη(περιζήτητη) από τους πολλούς παιδεία, αλλά σοβαρούς και αυτάρκεις, που φροντίζουν τα μέγιστα επί των δικών τους αγαθών και όχι επί των πραγμάτων.
ΟΥ ΚΟΜΠΟΥΣ ΟΥΔΕ ΦΩΝΗΣ ΕΡΓΑΣΤΙΚΟΥΣ ΟΥΔΕ ΤΗΝ ΠΕΡΙΜΑΧΗΤΟΝ ΠΑΡΑ ΤΟΙΣ ΠΟΛΛΟΙΣ ΠΑΙΔΕΙΑΝ ΕΝΔΕΙΚΝΥΜΕΝΟΥΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΖΕΙ ΑΛΛΑ ΣΟΒΑΡΟΥΣ ΚΑΙ ΑΥΤΑΡΚΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙ ΤΟΙΣ ΙΔΙΟΙΣ ΑΓΑΘΟΙΣ, ΟΥΚ ΕΠΙ ΤΟΙΣ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑ ΦΡΟΝΟΥΝΤΕΣ. (Επίκουρου Προσφώνησις – XLV)

Αρχή σελίδας


Ψυχή

Όσον αφορά την ψυχή ο Επίκουρος αντιτίθεται κάθετα με τον Πλάτωνα, θεωρώντας ότι η ψυχή είναι υλική και θνητή. Έχει υλική υπόσταση, όπως και το σώμα, εκτός του οποίου δεν μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει. Οι Επικούρειοι αντιλαμβάνονται την ψυχή ως ατομική δομή που καταλαμβάνει ολόκληρο το σώμα, συνυφασμένη όμως με το τελευταίο, που ούτε αυτή ούτε το σώμα μπορεί να επιβιώσει της απώλειας του άλλου μέρους. «Αυτοί που λένε ότι η ψυχή είναι ασώματη, δεν ξέρουν τι λένε, διότι αυτό που είναι ασώματο δεν μπορεί ούτε να ενεργεί ούτε να πάσχει», έλεγε ο Επίκουρος. Συνεπώς μετά τον θάνατο η ψυχή αναισθητοποιείται και διαλύεται. Άρα απορρίπτεται η πιθανότητα της προσωπικής αθανασίας.
Μετά το θάνατο ο άνθρωπος ξαναγυρίζει στην κατάσταση της ανυπαρξίας, όπως ήταν προτού γεννηθεί.

Σχετικές Δόξες:
Η ΨΥΧΗ ΣΩΜΑ ΕΣΤΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΣ ΠΑΡ΄ ΟΛΟΝ ΤΟ ΑΘΡΟΙΣΜΑ ΠΑΡΕΣΠΑΡΜΕΝΟΝ - Επίκουρος, επιστολή προς Ηρόδοτον 62

Αρχή σελίδας


Τόσο ο Επίκουρος, όσο και οι υπόλοιποι Επικούρειοι φιλόσοφοι, ήταν πολυγραφότατοι. Συνέγραψαν εκατοντάδες βιβλία και επιστολές, που μέχρι τα ύστερα χρόνια της αρχαιότητας, δηλαδή μέχρι και το 300 μ.χ. ήταν σε χρήση. Σήμερα πλην των ανωτέρω επιτομών και των αποσπασμάτων, τα επικούρεια κείμενα δεν υφίστανται. Η εσκεμμένη καταστροφή των επικούρειων συγγραμμάτων τα χρόνια του μεσαίωνα, ήταν ανυπολόγιστη για τον Ελληνικό και όχι μόνο Πολιτισμό. Το μεγαλείο του Επίκουρου και των άλλων Επικούρειων συνεχίζει να μας δείχνει τον δρόμο της Φιλοσοφίας του ακόμη και σήμερα , χάριν στους ερευνητές που τους τελευταίους 2-3 αιώνες διέσωσαν όσα περισσότερα κείμενα ήταν δυνατόν. Η προσπάθεια αυτή συνεχίζεται και στις μέρες μας. Επιπλέον, κυρίως τα τελευταία χρόνια, Έλληνες συγγραφείς κι εκδότες κυκλοφορούν για πρώτη φορά επιτέλους στον τόπο που γέννησε την φιλοσοφία, βιβλία και περιοδικά που αναφέρονται στην Επικούρεια Σχολή, κάνοντας προσιτή την απόκτηση της γνώσης που οδηγεί στην ατομική και συλλογική ευδαιμονία.

www.epicuros.gr
Τελευταία ενημέρωση: Μάρτιος, 2016.