Κικέρων - Περί καθηκόντων

Cicero - De officiis

Η μετάφραση στα νέα ελληνικά έγινε από τον Λεωνίδα Α.Αλεξανδρίδη από γαλλικό κείμενο του Jean-Marie Guyau που περιλαμβάνεται στο βιβλίο ΓΙΑ ΤΑ ΥΠΕΡΤΑΤΑ ΑΓΑΘΑ ΚΑΙ ΤΑ ΥΠΕΡΤΑΤΑ ΚΑΚΑ, ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ Μ. GUYAU ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ, ΠΑΡΙΣΙ 1875. Ο Guyau θεωρείται επικούρειος και αντιλαμβανόταν τον Ωφελιμισμό ως την σύγχρονη έκφραση της επικούρειας φιλοσοφίας, ήταν δε θερμός θαυμαστής των έργων του Τζέρεμυ Μπένθαμ και του Τζών Στούαρτ Μίλλ.

Ο Κικέρωνας είναι από τους πιο σφοδρούς ίσως πολέμιους του Επίκουρου και της Επικούρειας φιλοσοφίας. Και είναι ειρωνεία της ιστορίας ότι τα έργα του Κικέρωνα, όπως και του Σενέκα, υπήρξαν βασική πηγή για τη γνωριμία της Δύσης με τον Επίκουρο, αφού από τον τεράστιο όγκο και πλήθος των έργων της επικούρειας φιλοσοφίας, που γράφτηκαν κατά την αρχαιότητα ελάχιστα διασώθηκαν, και εμφανίστηκαν κατά τον 15ο αιώνα, αφού το 10ο βιβλίο του έργου Βίοι και θεωρίες σημαντικών φιλοσόφων του Διογένη Λαέρτιου, δεν μεταφράστηκε στα λατινικά παρά μόνο το 1433 από τον Ambrogio Traversari, και η εκ νέου ανακάλυψη του έργου Για τη φύση των πραγμάτων του Λουκρήτιου από τον Poggio Bracciolini έγινε τo 1417.

Aπόσπασμα με αναφορά στην επικούρεια φιλοσοφία

Το αληθινό αγαθό και η αληθινή ωφέλεια είναι η εντιμότητα

Μπορεί να έχουμε κάτι ωφέλιμο σε κάτι που θα ήταν αντίθετο στην επιβλητική ένωση των αρετών; Εντούτοις κάποιοι φιλόσοφοι, μαθητές του Αρίστιππου, που ονομάζονται Κυρηναϊκοί, και ακόμα κάποιοι άλλοι που τους ονομάζουν Αννικερικούς, δεν αναγνωρίζουν το αγαθό παρά μόνο στην ηδονή, αν και βρίσκουν αξιέπαινη την αρετή, είναι εξαιτίας της ηδονής που είναι η πηγή της. Η επιρροή τους έχει περάσει, και στη θέση τους ανθίζει ο Επίκουρος, υποστηρικτής και κορυφαίος μιας σχεδόν παρόμοιας θεωρίας. Αυτούς τους ανθρώπους πρέπει να τους πολεμήσουμε, όπως λένε, με το πεζικό και με το ιππικό, εάν θέλουμε να υπερασπίσουμε και να διατηρήσουμε τα δικαιώματα της εντιμότητας. Επειδή, εάν είναι αλήθεια, όπως το έγραψε ο Μητρόδωρος, ότι όχι μόνο η ωφέλεια, αλλά ολόκληρη η ευτυχία της ζωής συνίσταται στην καλή κατάσταση του σώματος, και στην βεβαιότητα ότι θα την απολαμβάνουμε πάντοτε, βέβαια μια παρόμοια ωφέλεια, που είναι σύμφωνα με αυτούς το υπέρτατο αγαθό, θα βρίσκεται σε πόλεμο με την εντιμότητα. Πράγματι, που θα βρει τη θέση της η φρόνηση; Θα αναζητήσει ίσως παντού ηδονές; Περίεργη υποβάθμιση μιας αρετής, που έχει γίνει δούλη της ηδονής! Και σε τι θα χρησιμοποιήσει την κρίση της; Να διαλέξει απολαύσεις με γούστο; Υποθέτοντας ότι τίποτε δεν είναι πιο ευχάριστο, μπορεί να φανταστεί κανείς κάτι πιο ντροπιαστικό; Από άλλη μεριά, εάν κάνουμε τον πόνο το μεγαλύτερο από τα κακά, ποια θέση θα δώσουμε στην ανδρεία, που είναι η περιφρόνηση των πόνων και της κούρασης; Μάταια σε σχέση με αυτό, όπως σε πολλά σημεία, ο Επίκουρος αραδιάζει για τον πόνο αποφθέγματα αρκετά ενθαρρυντικά. Πρέπει να σταματήσουμε, όχι σε αυτά που λέει, αλλά σε αυτά που έπρεπε να λέει, για να είναι σύμφωνος με τη θεωρία του, σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει αγαθό εκτός από την ηδονή, κακό εκτός από τον πόνο. Είναι σαν να ήθελα να τον ακούσω για την αυτοσυγκράτηση και την εγκράτεια. Χωρίς αμφιβολία, δεν κάνει λάθος όταν μιλά γι’ αυτήν, και σε πολλά σημεία, αλλά είναι αυτό που λέγεται υπεράσπιση ενάντια στον εαυτό του. Πως, πράγματι, μπορούμε να εγκωμιάσουμε την εγκράτεια, όταν παίρνουμε την ηδονή για υπέρτατο αγαθό; Η εγκράτεια δεν είναι ο εχθρός των παθών, και τα πάθη αγαπημένα της ηδονής; Κατά τα άλλα, σε ότι αφορά στις τρεις αυτές αρετές εκφράζονται διφορούμενα όσο καλύτερα μπορούν, και όχι χωρίς ανταπόκριση. Παραδέχονται τη φρόνηση, ως επιστήμη που προσφέρει τις ηδονές, παραμερίζει τους πόνους. Ξεμπερδεύουν ομοίως με οποιονδήποτε τρόπο με την ανδρεία, λέγοντας ότι προσφέρει το μέσο για να περιφρονήσουμε το θάνατο και υπομένουμε τους πόνους. Δίνουν μάλιστα ρόλο στην εγκράτεια, δύσκολα χωρίς αμφιβολία, αλλά όσο καλύτερα μπορούν: Λένε ότι η υπέρτατη ηδονή δεν είναι παρά η απουσία πόνου. Η δικαιοσύνη τους ενοχλεί, ή μάλλον τη βάζουν στην άκρη, όπως όλες τις αρετές που είναι συνυφασμένες με την ανθρώπινη κοινωνία. Πράγματι, ούτε η καλοσύνη, ούτε η ελευθεριότητα, ούτε η γλυκύτητα δεν μπορούν να υπάρξουν, ούτε και η φιλία εάν, αντί να τις αναζητήσουμε γι’ αυτές τις ίδιες, τις αναγάγουμε στην ηδονή και στο συμφέρον. Ας συνοψίσουμε με λίγα λόγια. Όταν θα λέγαμε ότι η ηδονή έχει τουλάχιστον την όψη του ωφέλιμου, δεν μπορεί να έχει καμιά σχέση με την εντιμότητα. Και, για να μην της αρνηθούμε τα πάντα, ίσως θα ήταν καρύκευμα στα πράγματα της ζωής. Αλλά για την ωφέλεια, δεν θα έχει ποτέ. (8De Officiis I.III, κεφ. 33.)

www.epicuros.gr

Δεκέμβριος 2014